Εκλογές και Eκκλησια Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Μετά τις εκλογές γίνονται διάφορες αναλύσεις, διατυπώνονται εκτιμήσεις, συνάγονται συμπεράσματα που είναι απαραίτητα για την βελτίωση της κοινωνίας και της πολιτικής ζωής. Μέσα στα πλαίσια αυτά διατυπώνω μερικά συμπεράσματα που έχουν σχέση με την Εκκλησία και την εκκλησιαστική ζωή σε σχέση με τις εκλογές.

Στις πρόσφατες εθνικές εκλογές δεν αναμείχθηκε η «Εκκλησία», δηλαδή δεν έγιναν σημαντικές δηλώσεις εκπροσώπων της, δεν εμφανίσθηκαν Κληρικοί στα ΜΜΕ να μιλήσουν σχετικά. Φυσικά, εδώ όταν κάνω λόγο για την «Εκκλησία» δεν το εννοώ θεολογικά, αλλά χρησιμοποιώ τον όρο, όπως εννοείται στην τρέχουσα σημασία, δηλαδή τους ποιμένας της Εκκλησίας. Πάντως, μεμονωμένες δηλώσεις δεν δημιούργησαν ιδιαίτερα προβλήματα.

1. Κόμματα και Εκκλησία

Νομίζω ότι το έργο και ο σκοπός της Εκκλησίας είναι διαφορετικός από το έργο και τον σκοπό της Πολιτείας η των Κομμάτων. Τα Κόμματα είναι απαραίτητα σε μια δημοκρατική κοινωνία, γιατί διαφορετικά μπορεί να επικρατήση η ολιγαρχία και η δικτατορία. Οι πολιτικές και ιδεολογικές αποκλίσεις των Κομμάτων εξυπηρετούν την κοινωνία διότι οι πολίτες μπορούν να επιλέξουν το Κόμμα που τους εκφράζει να τους εκπροσωπήση στο Κοινοβούλιο. Το δόγμα «λόγω παλαίει πας λόγος» είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της δημοκρατίας, της ανθρώπινης κοινωνίας και όλων των ιδεολογικών συστημάτων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κατά καιρούς διατυπώνονται διάφορα συνθήματα, όπως αλλαγή, απαλλαγή, κάθαρση, εκσυγχρονισμός, μεταρρύθμιση κλπ., τα οποία κινούνται μέσα στους επιδιωκομένους από τα Κόμματα κάθε φορά σκοπούς.

Η Εκκλησία, όμως, δρα κατά διάφορο τρόπο. Δεν διακρίνεται από ιδεολογίες, ούτε αποβλέπει στην ψήφο των ανθρώπων, δεν πρέπει να εκφέρη πολιτικό-κομματικό λόγο, δεν πρέπει να αναμειγνύεται στις κομματικές αντιπαραθέσεις, δεν μπορεί να χρησιμοποιή την θεολογική γλώσσα για να πολιτικολογή, δεν μπορεί να ταυτίζεται με κομματικές παρατάξεις. Άλλωστε, μέλη της Εκκλησίας βρίσκονται σε όλους τους κομματικούς σχηματισμούς και, βεβαίως, η Εκκλησία αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους, οι οποίοι μπορεί να είναι ενεργεία και δυνάμει άγιοι. Ο λόγος της είναι σωτήριος και θεολογικός, αποβλέπει στην άνω πόλη και εκφράζει το αποστολικό χωρίο «το πολίτευμα ημών εν ουρανοίς υπάρχει». Φυσικά, τα μέλη της Εκκλησίας προσπαθούν να μεταφέρουν αυτό το εσχατολογικό πολίτευμα στο ιστορικό γίγνεσθαι, αλλά με έναν άλλο τρόπο, λειτουργικό και πνευματικό, που εξαγιάζει το πρόσωπο και την ιστορία. Όταν οι ποιμένες της Εκκλησίας εργάζονται με αυτόν τον τρόπο, τότε δέχονται τον σεβασμό της κοινωνίας και των πολιτικών που ανήκουν σε όλα τα Κόμματα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι όσοι Κληρικοί, κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, εργάσθηκαν ενωτικά και φιλάνθρωπα, χωρίς να ταυτίζονται με τις διάφορες ιδεολογίες, απέσπασαν την αγάπη και τον σεβασμό της κοινωνίας. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι ο παπα-Αποστόλης στο Αγρίνιο που τον σεβάστηκαν και οι αριστεροί κατά την κρίσιμη εκείνη περίοδο, επειδή παρέμεινε μέσα σε αυστηρά εκκλησιαστικά πλαίσια.

2. Η έννοια του περιθωρίου

Βέβαια, μια τέτοια τοποθέτηση δέχεται την κριτική, ότι με αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία παραμένει στο περιθώριο της κοινωνίας, ενώ όταν αρθρώνη πολιτικό λόγο, τότε βγαίνει από την αφάνεια και έρχεται στην επιφάνεια, επηρεάζει το κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι, με αποτέλεσμα να την υπολογίζουν όλοι.

Ο όρος περιθώριο έχει αρνητική και θετική έννοια. Με την αρνητική έννοια περιθώριο χαρακτηρίζεται ο χώρος εκείνος που ευρίσκεται έξω από την οργανωμένη κοινωνία και στον οποίο ακούσια η εκούσια κινούνται οι απόκληροι της κοινωνίας. Με την θετική έννοια περιθώριο είναι «ο κενός χώρος που παρέχει άνεση η ελευθερία κινήσεων», όπως λέμε «υπάρχουν περιθώρια καλύτερης συνεργασίας». Το περιθώριο σε ένα συνέδριο, σε μια διάσκεψη είναι χώρος δημιουργικός και αποτελεσματικός, που καθορίζει τις εξελίξεις του κυρίου μέρους του Συνεδρίου (Μπαμπινιώτης). Έτσι, με την θετική αυτή έννοια το περιθώριο καθορίζει πολλές διεργασίες και εξελίξεις, αφού υπάρχει και το φαινόμενο της «ετερογονίας των σκοπών», καθώς επίσης υπάρχει και η αρχή ότι τα φαινόμενα πολλές φορές απατούν, ενώ τα μη φαινόμενα μπορούν να δώσουν πολλές λύσεις. Στα μη φαινόμενα εντάσσονται οι έρευνες, οι φιλοσοφικές εργασίες, οι ποικίλοι σχεδιασμοί. Θέλω να πω ότι δεν σημαίνει ότι προσφέρει στην κοινωνία μόνον εκείνος που συμμετέχει στο γίγνεσθαι και στο φαίνεσθαι, ενώ αδρανεί εκείνος που βρίσκεται στο λεγόμενο περιθώριο στο μη φαίνεσθαι.

Η έννοια αυτή του δημιουργικού περιθωρίου δεν είναι αρνητική για την Εκκλησία, αλλά θετική, όπως απέδειξε η εκκλησιαστική ιστορία. Η Εκκλησία, ως Σώμα Χριστού και κοινωνία θεώσεως, μπορεί να φαίνεται ότι κάποτε βρίσκεται στο περιθώριο της κοινωνίας και της ιστορίας, αλλά από εκεί δημιουργεί τις μεγαλύτερες επαναστάσεις και καθορίζει σημαντικές εξελίξεις στην κοινωνία και την ιστορία. Η περίοδος των κατακομβών, η εξορία για πολλούς αγίους και η ζωή της ερήμου για τους ασκητές άλλαξαν τα κοινωνικά και ιστορικά δεδομένα της ανθρωπότητας.

Μπορεί κανείς να βρίσκεται διαρκώς στην επικαιρότητα και να εκφράζη την κενότητά του και μπορεί να είναι στο κοινωνικό περιθώριο και να προσδιορίζη τις κοινωνικές και ιστορικές εξελίξεις. Οι άγιοι της Εκκλησίας μέσα στις φυλακές, τα μαρτύρια, τις εξορίες, τις ερήμους δόξασαν την Εκκλησία και σε ιστορικό επίπεδο, ενώ άλλοι που εργάσθηκαν στην επικαιρότητα και άσκησαν εκκλησιαστική διπλωματία μείωσαν και έβλαψαν την Εκκλησία και την κοινωνία.

Αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε αν σκεφθούμε ότι τα μείζονα προβλήματα που απασχολούν τους ανθρώπους είναι το νόημα της ζωής και του θανάτου. Όποιος ασχολείται με αυτά τα προβλήματα δεν μπορεί ποτέ να είναι στο περιθώριο της ιστορίας. Διαβάζει κανείς σήμερα τα έργα του Ντοστογιέφσκυ η του Παπαδιαμάντη και άλλων λογοτεχνών, όπως του Καβάφη, του Σεφέρη, του Ελύτη κλπ. και παρατηρεί ότι είναι κραυγές βαθυτάτης σιωπής, που σηματοδοτούν ακόμη και σήμερα μεγάλες αλλαγές στην ζωή των ανθρώπων και της κοινωνίας.

3. Το ουσιαστικό έργο της Εκκλησίας

Η Εκκλησία έχει την ζωή της, την θεολογία της, την προοπτική της και δεν χρειάζεται τα συνθήματα, τις ατάκες, τις παρεμβάσεις και τις κοινωνικές κατοχυρώσεις, γιατί διαφορετικά εκφράζει την αδυναμία της και την εκκοσμίκευσή της. Η Εκκλησία έχει την δυνατότητα να προσφέρη νόημα και ζωή στους ανθρώπους που ανήκουν σε όλους τους πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους, η ακόμη να δέχεται τους απογοητευμένους και πονεμένους ανθρώπους, από οπουδήποτε κι αν προέρχονται και αυτό της δίνει μια μεγάλη δυναμικότητα και προοπτική. Ας αφήσουμε τους επιτελείς των Κομμάτων να καθορίζουν τον αγώνα τους και να σχεδιάζουν τα προγράμματά τους, χωρίς να υπολογίζουν την Εκκλησία. Αυτό δεν είναι υποτιμητικό για την Εκκλησία, αλλά πλεονέκτημα, γιατί έτσι δέχεται τον σεβασμό όλων.

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει κάπου ότι ο Χριστός «επεθύμησε πόρνης», δηλαδή με την ενανθρώπησή του προσέλαβε την εκπορνευθείσα ανθρώπινη φύση και την κατέστησε «γυναίκα» του, την προσέλαβε επάνω του και της έδωσε πληρότητα και ζωή. Αυτό είναι το έργο της Εκκλησίας και μια τέτοια προοπτική δεν βρίσκεται ποτέ στο περιθώριο, αλλά στην ουσία των πραγμάτων και των ανθρωπίνων αναζητήσεων.

Οι Κληρικοί, ιδιαιτέρως οι Επίσκοποι, πρέπει να ενεργούν διαχρονικά και να μη παρασύρονται από την εικονική και προσωρινή επικαιρότητα. Να βλέπουν τον άνθρωπο στις εσωτερικές του υπαρξιακές αναζητήσεις και όχι στις πολιτικές και ατομικές του επιλογές. Όταν συμπεριφέρονται κατ’ αυτόν τον τρόπο, τότε βρίσκονται πάντοτε στην επικαιρότητα και ποτέ στο περιθώριο. Άλλωστε, το να βρίσκεται κανείς καθημερινά στην επικαιρότητα δεν σημαίνει ότι είναι και σύγχρονος. Σύγχρονος και αποδοτικός είναι αυτός που ξέρει να ξεπερνά τον χρόνο και την περιστασιακή επικαιρότητα και να αντιμετωπίζη τα υπαρξιακά προβλήματα των ανθρώπων. Πράγματι, άλλο είναι ο άνθρωπος ως πολίτης και άλλο ως μέλος της Εκκλησίας. Δεν μπορεί κανείς να ταυτίζη απόλυτα αυτές τις πραγματικότητες.

Οι Κληρικοί και οι υπεύθυνοι άνθρωποι στην Εκκλησία που γνωρίζουν από θεολογία και εκκλησιολογία προτιμούν να βρίσκονται από πλευράς πολιτικής στο δυναμικό περιθώριο, γιατί έτσι μπορούν να επηρεάζουν το κοινωνικό γίγνεσθαι και να εμπνέουν πνευματικά και πολιτιστικά τους ανθρώπους που απογοητεύονται από την εναλλασσόμενη επικαιρότητα. Υπάρχουν όντως «περιθωριακοί» που αναδεικνύονται ηγέτες σε πολλά επίπεδα, υπάρχουν μη φαινόμενα, που νοηματοδοτούν τα φαινόμενα.–