«Πολιτιστική νόσος» Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Πολλοί άνθρωποι, ιδιαιτέρως όσοι ασχολούνται με την φιλοσοφία του πολιτισμού, έχουν υπογραμμίσει ότι σήμερα υφίσταται μια κρίση πολιτισμού, την οποία καλούν «πολιτιστική νόσο». Με αυτήν την φράση εννοούνται πολλά, ένα από αυτά είναι και όσα θα ακολουθήσουν στο σχόλιό μας αυτό.

1. Η έννοια του πολιτισμού

Όταν κάνουμε λόγο για πολιτισμό, κατ' αρχάς εννοούμε όλη την ατμόσφαιρα η οποία υπάρχει στην πόλη, στην κοινωνία. Προκειμένου να λειτουργήση σωστά η κοινωνία, πρέπει να βιώνονται οι διάφορες αξίες –θρησκευτικές, πολιτιστικές, κοινωνικές, βιολογικές, υλικές– μέσα σε μια ιεραρχική διαβάθμιση και αξιολόγηση. Γενικά, πολιτισμός είναι η παράδοση εκείνη που κυριαρχεί σε μια κοινωνία που σέβεται τον Θεό και τον άνθρωπο.

Έχουν παρατηρήσει ότι ο πολιτισμός διακρίνεται σε υποκειμενικό και αντικειμενικό και συνδέεται με την καλλιέργεια, την ωριμότητα και την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω σε άλογες δυνάμεις που επιδιώκουν να δημιουργήσουν αναταραχή στον προσωπικό και κοινωνικό χώρο. Έτσι, όταν ο άνθρωπος καλλιεργήται εσωτερικά, αναπτύσσεται πνευματικά, ωριμάζει ψυχολογικά, τότε αυτό εκφράζεται και εξωτερικά με την τέχνη, την κουλτούρα και με όλες τις εκφράσεις του πολιτισμού.

Κέντρο του πολιτισμού είναι και η θρησκεία, κατά τον Max Weber, διότι η θρησκεία συμβάλλει στην εσωτερική ωριμότητα του ανθρώπου και αυτό εκφράζεται και εξωτερικά με τις τέχνες και τις ποικίλες καλλιτεχνικές δημιουργίες. Άλλοι ισχυρίζονται ότι η θρησκεία είναι κρίση του πολιτισμού, από την άποψη ότι αρνείται τον πολιτισμό, όμως ο γνωστός φιλόσοφος Γιοχάνες Έσσεν έχει τονίσει ότι η θρησκεία δεν είναι μόνον κρίση του πολιτισμού, «αλλά και η ψυχή του πολιτισμού». Μπορεί λοιπόν να τονισθή ότι «η ψυχή του πολιτισμού είναι ο πολιτισμός της ψυχής».

2. Α-πολιτίστικη νοοτροπία των διαχειριστών του πολιτισμού

Σε αυτό το σημείο βλέπω σήμερα την κρίση και την «νόσο του πολιτισμού». Ο πολιτισμός διέρχεται μια βαθειά κρίση με δύο βασικούς τρόπους. Ο ένας ότι γίνεται μια ανατροπή της κλίμακας των αξιών, οπότε υπερτονίζονται κατώτερες αξίες σε βάρος των ανωτέρων αξιών. Ο δεύτερος ότι τοποθετούνται πρόσωπα για την διαχείριση του πολιτισμού, τα οποία δεν διαθέτουν τις αναγκαίες προϋποθέσεις να εξασκήσουν αυτό το έργο.

Τα ανωτέρω λέγονται με αφορμή τα γεγονότα στα οποία είμαστε μάρτυρες τον τελευταίο καιρό γύρω από μια μορφή ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και τον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζεται η κατάσταση αυτή. Με πολλή ευαισθησία, σεβασμό και υπευθυνότητα, θα ήθελα να τονίσω τρία συγκεκριμένα σημεία, τα οποία δείχνουν την πολιτιστική νόσο.

Το πρώτο είναι ότι στο Υπουργείο του Πολιτισμού, όπως πληροφορούμαστε, ασκούνται ποικίλες πιέσεις κοινωνικού και οικονομικού χαρακτήρα, καθώς επίσης πρόσωπα τα οποία συνδέονται με την διαχείριση του πολιτισμού υποκύπτουν σε ποικίλες πράξεις, οι οποίες υποβιβάζουν την προσωπικότητα του ανθρώπου και κατευθύνονται από πάθη που δημιουργούν αποτροπιασμό (φιληδονία, φιλοδοξία, φιλαργυρία). Όταν κανείς δεν μπορή να κυριαρχήση στον εαυτό του και μάλιστα εμπλέκη το όνομα των ευεργετών του σε αποτροπιαστικές ενέργειές του, που δηλώνουν τουλάχιστον επιπολαιότητα, τότε δεν είναι κατάλληλος να χειρίζεται δημόσιες υποθέσεις και μάλιστα πολιτιστικές.

Το δεύτερο είναι ότι άνθρωποι που ηγούνται τέτοιων πολιτιστικών αγαθών σε στιγμές αδυναμίας οδηγούνται σε αυτοχειρία και αυτοκαταστροφή, χωρίς να έχουν τις δυνάμεις να διαχειρισθούν τέτοιες κρίσιμες ψυχολογικές και κοινωνικές καταστάσεις. Είμαστε άνθρωποι και έχουμε τις αδυναμίες μας, αλλά θα πρέπη να έχουμε και τις ψυχικές και υπαρξιακές αντοχές να τις θεραπεύουμε με υπευθυνότητα και ωριμότητα. Το λάθος είναι μέσα στην ζωή, αλλά η λαθεμένη αντιμετώπιση του λάθους είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα.

Στα γεγονότα των ημερών αυτών γίνονται διάφορες κρίσεις με προσωπικές, πολιτικές και πολιτιστικές προεκτάσεις, αλλά δεν γίνεται καμμία αναφορά στο θέμα της αυτοχειρίας, την οποία άλλοι θεωρούν ως δεδομένη και προσωπική υπόθεση και άλλοι ως προσωπική ευθυξία που επαινείται. Όμως από πλευράς Εκκλησίας η αυτοκτονία θεωρείται μεγάλο αμάρτημα, διότι με την πράξη του αυτή ο άνθρωπος ιδιοποιείται την ζωή, η οποία ανήκει στον Θεό, και δεν δίνει καθόλου δικαίωμα στον εαυτό του να μετανοήση και να θεραπευθή. Η αυτοκαταστροφή είναι μια καταδικαστέα πράξη στην οποία υπέπεσε και ο Ιούδας, ενώ ο Απόστολος Πέτρος, ο οποίος ενώ αρνήθηκε τον Χριστό, εν τούτοις παρέμεινε στον όμιλο των Μαθητών και δέχθηκε την συγχώρηση από τον Θεό και έγινε μέγας Απόστολος. Η μετάνοια ωριμάζει τον άνθρωπο και τον ανεβάζει πνευματικά.

Επομένως, όταν ένας άνθρωπος δεν μπορή με υπευθυνότητα και πίστη να αντιμετωπίζη τέτοιες υπαρξιακές και ψυχολογικές καταστάσεις και κατά συνέπειαν επιλέγει ως λύση στην αυτοχειρία, δεν μπορεί να ηγήται οργανισμού που ασχολείται με τα πολιτιστικά αγαθά. Εδώ βρίσκεται το βαθύτερο κοινωνικό πρόβλημα. Άλλωστε η αυτοκτονία δεν εκφράζει δύναμη, αλλά αδυναμία και ανευθυνότητα.

Το τρίτο έχει σχέση με το πως τα ΜΜΕ χειρίζονται αυτήν την υπόθεση. Και εδώ πρόκειται περί πολιτιστικής νόσου, διότι δεν είναι δυνατόν επί μέρες και εβδομάδες σχεδόν όλα τα δελτία ειδήσεων κάθε ημέρας, να ασχολούνται με αυτό το γεγονός. Βεβαίως, μπορεί να γίνεται αναφορά στην σοβαρότητα του γεγονότος και τις προεκτάσεις που έχει, αλλά δεν είναι δυνατόν να εξαντλήται όλο το περιεχόμενο των δελτίων ειδήσεων μόνο σε αυτό για μέρες και εβδομάδες και να παραθεωρούνται άλλα ενδιαφέροντα και σοβαρότατα εθνικά, κοινωνικά και διεθνή γεγονότα. Αυτό συνιστά κρίση κοινωνική και κρίση πολιτισμού, αλλά και αποπροσανατολίζει τον λαό. Είναι γνωστόν ότι άλλος είναι ο σκοπός των δελτίων ειδήσεων και άλλος ο σκοπός των εκπομπών με συζητήσεις για διάφορα θέματα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον πολλοί άνθρωποι σήμερα αισθάνονται αηδία παρακολουθώντας δελτία ειδήσεων και συζητήσεις που εξαντλούνται καθ' ολοκληρίαν γύρω από το θέμα αυτό.

Νομίζω ότι και στο γεγονός αυτό και στον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζεται βλέπουμε την κρίση του πολιτισμού και την λεγομένη «πολιτιστική νόσο», η οποία στο βάθος της είναι κρίση της κοινωνίας και βαθύτερα κρίση του προσώπου. Επί τέλους πρέπει να δοθή μεγάλη σημασία στα πρόσωπα τα οποία καταλαμβάνουν δημόσιες θέσεις και χειρίζονται κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά αγαθά του τόπου μας. Πρόσωπα ανώριμα, που υποκύπτουν σε ποικίλες πιέσεις, ανεύθυνα και κενά υπαρξιακού προσανατολισμού πρόσωπα που εκθέτουν με τον τρόπο τους αυτούς που τους έδειξαν εμπιστοσύνη, δεν είναι κατάλληλα να ασκούν δημόσια εξουσία.–