Ο τρίτος πειρασμός της Εκκλησίας Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου (δημοσιεύθηκε, συνεπτηγμένο, στο Βήμα της Κυριακής, 22-4-2007)

Στην εποχή μας οι άνθρωποι της Εκκλησίας αντιμετωπίζουν τον πειρασμό να μετατρέπωνται σε κοινωνικούς παράγοντες, να χρησιμοποιούν τρόπους και μεθόδους μιας ανθρωποκεντρικής κοινωνίας, προκειμένου να αποκτούν δόξα, χρήμα, επικοινωνία, προβολή.

Αυτό στην ουσία είναι ο τρίτος πειρασμός που αντιμετώπισε ο Χριστός στην έρημο, σύμφωνα με τον οποίο ο διάβολος του έδειξε όλες τις βασιλείες του κόσμου και την δόξα τους και ζήτησε, προκειμένου να Του τις δώση, να τον προσκυνήση. Ο Χριστός απέρριψε αυτόν τον πειρασμό λέγοντας: «ύπαγε οπίσω μου, σατανά! γέγραπται γαρ, Κύριον τον Θεόν σου προσκυνήσεις και αυτώ μόνω λατρεύσεις» (Ματθ. δ , 10) και μας υπέδειξε τον τρόπο που και εμείς θα αντιμετωπίσουμε αυτόν τον τρίτο πειρασμό.

Αυτό στην ουσία είναι ο τρίτος πειρασμός που αντιμετώπισε ο Χριστός στην έρημο, σύμφωνα με τον οποίο ο διάβολος του έδειξε όλες τις βασιλείες του κόσμου και την δόξα τους και ζήτησε, προκειμένου να Του τις δώση, να τον προσκυνήση. Ο Χριστός απέρριψε αυτόν τον πειρασμό λέγοντας: «ύπαγε οπίσω μου, σατανά! γέγραπται γαρ, Κύριον τον Θεόν σου προσκυνήσεις και αυτώ μόνω λατρεύσεις» (Ματθ. δ , 10) και μας υπέδειξε τον τρόπο που και εμείς θα αντιμετωπίσουμε αυτόν τον τρίτο πειρασμό.

Η επιστήμη της επικοινωνίας

Ο τρίτος αυτός πειρασμός του Χριστού και της Εκκλησίας εκφράζεται και με την επιστήμη της επικοινωνίας. Στην εποχή μας, εποχή και κοινωνία πληροφορίας, είναι επόμενο να αναπτυχθή στο έπακρο η επιστήμη της επικοινωνίας. Μπορεί κανείς να προσθέση ότι στην εποχή της μη κοινωνίας αναπτύσσεται η αρχή της επικοινωνίας.

Έχουν γίνει πολλές μελέτες και αναλύσεις γύρω από την επιστήμη της επικοινωνίας. Βασικά με τον όρον αυτό εννοείται ο μηχανισμός εκείνος, με τον οποίο αναπτύσσονται οι ανθρώπινες σχέσεις (Cooley), η επικοινωνία είναι μια μορφή «αλληλοερεθισμού» και «αλληλόδρασης» (Park) με σκοπό την κυριαρχία και την εκμετάλλευση. Για την επιτυχία της επικοινωνίας χρησιμοποιούνται πολλοί τρόποι όπως ο έναρθρος λόγος, οι χειρονομίες, τα συμβατικά σύμβολα (Park), οι εικόνες κλπ. Υπάρχουν πολλές μορφές επικοινωνίας και πολλοί τρόποι με τους οποίους επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους, όπως επικοινωνία ιδεών, αισθημάτων, διαθέσεων και συγκινήσεως (Park). Στην επιτυχία των επαφών συντελούν πολλοί παράγοντες, όπως η εκφραστικότητα, η μονιμότητα της καταγραφής για την υπέρβαση του χρόνου, η ταχύτητα για την υπέρβαση του χώρου και η διάδοση σε όλες τις τάξεις των ανθρώπων (Cooley). Επίσης, γίνεται λόγος για την λεγομένη «διφασική ροη της επικοινωνίας», αφού η πληροφορία φθάνει πρώτα στους «καθοδηγητές γνώμης» (opinion leaders) και από αυτούς σε εκείνους τους οποίους αυτοί επηρεάζουν (Katz). Ακόμη οι ειδικοί κάνουν λόγο για «ψευδογεγονότα», τα οποία κατασκευάζονται και είναι «σκηνοθετημένα» και γι' αυτό «δεν είναι ούτε αληθινά ούτε ψεύτικα με τις παλιές γνωστές έννοιες» (Boorstin) και επομένως είναι επικίνδυνα.

Στην πραγματικότητα υπάρχει διαφορά μεταξύ επικοινωνίας και κοινωνίας. Κοινωνία σημαίνει στενή υπαρκτική και υπαρξιακή σχέση μεταξύ των ανθρώπων, υπαρξιακή συμμετοχή στον πόνο και την θλίψη του άλλου, ανάληψη του πόνου του άλλου, όπως έλεγε ένας ασκητής αγάπη είναι να βρης έναν λεπρό και να τον πάρης στο σπίτι σου για να τον περιποιηθής η να προσευχηθής στον Θεο να έλθη η λέπρα επάνω σου και να ελευθερωθή εκείνος. Αντίθετα, επικοινωνία είναι μια εξωτερική σχέση, που αφήνει ανέγγιχτο το βάθος της προσωπικότητας του άλλου. Η κοινωνία αποβλέπει στον άνθρωπο ως πρόσωπο - υπόσταση, ενώ η επικοινωνία αποβλέπει στον άνθρωπο ως μάζα. Ο Park λέγει ότι επικοινωνία μπορεί να έχουν και τα ζώα μεταξύ τους, όπως τα σκυλιά που συναντώνται μεταξύ τους και καταλαβαίνει το ένα το άλλο, και οι κότες που κακαρίζουν τα κλωσόπουλά τους. «Αυτό δεν είναι συνομιλία, είναι όμως επικοινωνία».

Η αρχή της επικοινωνίας στηρίζεται στην προσέλκυση του ενδιαφέροντος του άλλου με σκοπό την γνωριμία με τον άλλο και κυρίως την διάδοση η μετάδοση του προϊόντος στον άλλο. Μεσο για την επιτυχία του σκοπού είναι το σύνθημα, η αίσθηση, η εικόνα, η ψυχολογική εντύπωση. Κυρίως εκείνο που χρησιμοποιείται είναι το σύνθημα. Για την δημιουργία του συνθήματος χρησιμοποιείται κυρίως το ουσιαστικό η το επίθετο και όχι τόσο το ρήμα. Όμως, το ρήμα έχει μια ενεργητική κατάσταση, έχει μια δύναμη που δείχνει την ουσία του πράγματος η του γεγονότος, ενώ το ουσιαστικό και επίθετο δεν έχουν σταθερότητα και γι αυτά γρήγορα εξαφανίζονται.

Εκκλησία και επικοινωνιολογία

Με όσα καταγράφω δεν επιδιώκω να παρουσιάσω τις αρχές της επικοινωνιολογίας, που είναι έργο ειδικών επιστημόνων, και το οποίο είναι απαραίτητο για τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους, γι αυτό και επικοινωνιολόγοι χρησιμοποιούνται από την πολιτική και τις συνθήκες της αγοράς. Εκείνο που με ενδιαφέρει στο σημείο αυτό είναι να δούμε ποια είναι η σχέση της επιστήμης της επικοινωνίας με την Εκκλησία. Και αυτό λέγεται γιατί διάφορες επικοινωνιακές αρχές σήμερα εισέρχονται μέσα στην εκκλησιαστική μας ζωη, με έντονο επηρεασμό από την σύγχρονη κοινωνική και πολιτική ζωη. Λενε μερικοί ότι δεν πρέπει να γίνη αυτό κατ αυτόν τον τρόπο, γιατί δεν είναι επικοινωνιακό η πρέπει να γίνεται έτσι γιατί αυτό συνιστά η αρχή της επικοινωνίας. Επίσης υπάρχουν σήμερα Κληρικοί που υποβιβάζουν την Ορθόδοξη θεολογία στο επίπεδο και όριο της επικοινωνιολογίας και αντί να θεολογούν, συνθηματολογούν.

Θεωρώ ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία, καίτοι μπορεί να χρησιμοποιή μερικούς τρόπους της συγχρόνου επικοινωνιολογίας, για ποιμαντικούς σκοπούς, όμως δεν μπορεί να ταυτίζεται πλήρως με αυτήν. Η εκκλησιαστική ζωη με την Ορθόδοξη θεολογία δεν αποβλέπει στην προσέλκυση του ενδιαφέροντος και της προσοχής του άλλου, δεν έχει σκοπό την άγρα οπαδών και αγοραστικού κοινού, δεν ενδιαφέρεται για την κατάργηση της ελευθερίας του άλλου με την χρησιμοποίηση έξυπνων τεχνασμάτων, κατάλληλου χώρου, χρόνου και τρόπου, δεν σκοπεύει στην εξωτερική ανάπτυξη των ανθρωπίνων σχέσεων, αλλά αποβλέπει στην μεταμόρφωση των ανθρώπων. Και αυτή η μεταμόρφωση δεν επιτυγχάνεται με συνθήματα, ωραίες εικόνες, ευφυολογήματα, εύστοχα μηνύματα, δυνατές σκέψεις, εκδρομές θρησκευτικού περιεχομένου, αλλά με προσωπικό πολύτροπο αγώνα στον υπαρξιακό «χώρο». Γι αυτό και η γνήσια εκκλησιαστική και θεολογική ζωη δεν μπορεί να περάση –και μάλιστα δεν την ανέχονται– στα Μεσα Μαζικής Ενημέρωσης. Και αυτό γίνεται γιατί η Ορθόδοξη θεολογία αποβλέπει στο πρόσωπο - υπόσταση, ενώ η επικοινωνία στην μάζα. Σκοπός της Ορθοδόξου θεολογίας είναι να οδηγήση τον άνθρωπο στον Θεάνθρωπο Χριστό, ενώ η επικοινωνία καθιστά τον άνθρωπο μαζάνθρωπο. Η Ορθόδοξη θεολογία δεν αποβλέπει στην αίσθηση και την αισθητική, αλλά στην θέωση με την μέθοδο της ασκητικής.

Ο Daniel Boorstin χρησιμοποιεί ένα παράδειγμα για να δείξη την διαφορά μεταξύ πραγματικού και κατασκευασμένου, θα έλεγα μεταξύ προσώπου και ειδώλου. Ένας φίλος λέγει σε μια μητέρα με θαυμασμό: «Πω, πω! Τι όμορφο που είναι το μωρό σας». Και η μητέρα απαντά: «Α! αυτό δεν είναι τίποτε. Που να δείτε την φωτογραφία του»!

Δεν μπορώ να καταλάβω μερικούς Κληρικούς που ασχολούνται περισσότερο με την εικόνα, την φωτογραφία, την είδηση, την επικοινωνιολογία, την εξωτερική δράση, τον τουρισμό, και αφήνουν αβοήθητο τον άρρωστο και πονεμένο άνθρωπο.

Διερωτώμαι πολλές φορές: Μπορεί ένας ψυχασθενής να θεραπευθή με συνθήματα και εικόνες; Ίσως βοηθηθή, αλλά δεν μπορεί να θεραπευθή. Μπορεί ο πονεμένος άνθρωπος, ο καρκινοπαθής να απαλλαγή από την ασθένειά του με εξωτερικά μηνύματα και διάφορα «τερτίπια»; Ίσως ανακουφισθή, αλλά δεν θα απαλλαγή από την ασθένειά του. Μπορεί ο πρωταθλητής να νικήση στον στίβο με ωραία συνθήματα και έξυπνες προτάσεις; Ίσως βοηθηθή να αναπτυχθή το ενδιαφέρον του, αλλά δεν θα επιτύχη με αυτό τον στόχο του.

Το ίδιο και περισσότερο ο άνθρωπος δεν μπορεί να απαλλαγή από τον υπαρξιακό του πόνο με επικοινωνιακά «τρικ», επικοινωνιακές τεχνικές μεθόδους και εξωτερικές δραστηριότητες. Ίσως αισθανθή μια ανακούφιση με τέτοια μέσα, αλλά δεν θα μπορέση να υπερβή το πρόβλημα του θανάτου. Γι αυτό και νομίζω ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας, καίτοι θα μπορούσαν να υιοθετήσουν μερικούς συγχρόνους τρόπους επικοινωνίας, όμως δεν θα έχαναν την ουσία της Ορθοδόξου θεολογίας, που είναι η αναγέννηση και η μεταμόρφωση των ανθρώπων.

Δεν μπορώ να κατανοήσω την ενασχόληση μερικών Κληρικών με τον «πυρετό» των εξωτερικών δραστηριοτήτων και την αγωνία της καθόδου η ανόδου της δημοτικότητάς τους, που συνδέεται πολλές φορές με την έκπτωση της διακονίας μας, προκειμένου να αυξηθούν τα ποσοστά δημοτικότητας. Δεν μπορώ να φαντασθώ τους Αποστόλους η τους Πατέρας να ενδιαφέρωνται για εξωτερικές τουριστικές εκδηλώσεις, για ποσοστά δημοτικότητας. Αν το έκαναν αυτό, δεν θα ομολογούσαν τον Χριστό και δεν θα οδηγούνταν στο μαρτύριο.

Γενικά, πρέπει να παρατηρηθή ότι η επικοινωνιολογία είναι καλή για τις κομματικές επιδιώξεις, την κίνηση της αγοράς, την διακίνηση του εμπορίου, την αύξηση του τουρισμού, όχι όμως για την θεολογία και την Ορθόδοξη Εκκλησία. Μπορώ να προσθέσω ότι η χρησιμοποίηση των αρχών και των μεθόδων της επικοινωνιολογίας για εκκλησιαστικά και θεολογικά ζητήματα, προκειμένου να προκληθούν εξωτερικές εντυπώσεις, δεν βοηθά τον σύγχρονο πονεμένο άνθρωπο. Είναι ωσάν να προσελκύη κάποιος τον άρρωστο να έλθη σε ένα ωραιότατο Νοσοκομείο και έπειτα τον αφήνει αθεράπευτο και απογοητευμένο η να τον προσελκύη στο Νοσοκομείο και αντί για γιατρούς να βρίσκη Ξενοδοχείο με ανάλογο προσωπικό. Αυτό θα σκορπούσε τέλεια απογοήτευση!