Στήν εποχή μας γίνεται λόγος γιά οικονομική κρίση, αλλά καί γιά ποικιλόμορφες κρίσεις, πολιτικές, πολιτιστικές, πνευματικές, ηθικές κλπ. Πολλοί έχουν εντοπίσει τό γεγονός ότι η κρίση, πού συνδέεται μέ τήν ζωή τού ανθρώπου καί συμβαίνει κάθε εποχή, στίς ημέρες μας προέρχεται από τήν κατάρρευση τών ιδεολογιών.
Όταν κάνουμε λόγο γιά ιδεολογίες, εννοούμε τό «σύστημα ιδεών, αντιλήψεων, πεποιθήσεων πού ερμηνεύει τόν τρόπο μέ τόν οποίο λειτουργεί ο κόσμος, η κοινωνία κλπ.» (Γ. Μπαμπινιώτης). Οι ιδέες «συγκροτούνται σέ ενιαίο σύστημα, τό οποίο προβάλλεται ως η αληθινή εικόνα τής πραγματικότητας, έτσι ώστε, όσοι τό υιοθετούν, νά είναι υποχρεωμένοι νά σκέπτονται καί νά ρυθμίζουν τήν ζωή τους σύμφωνα μέ αυτό» (Θεοδόσης Πελεγρίνης).
Συνήθως η ιδεολογία συνδέεται μέ τόν φανατισμό, αφού οι εκφραστές μιάς ιδεολογίας δέν ανέχονται τήν γνώμη τών άλλων, καί ωθεί τούς ανθρώπους γιά μεταρρυθμίσεις καί αλλαγές. Επίσης, «δίπλα σέ κάθε ιδεολογία παραμονεύει η ουτοπία», αφού «οι έννοιες τού ιδεολόγου καί τού ουτοπιστή πάντοτε πήγαιναν μαζί» (Σωκράτης Γκίκας).
Η λέξη ουτοπία χρησιμοποιήθηκε γιά πρώτη φορά από τόν Τόμας Μούρ, ο οποίος στό έργο του μέ τίτλο Ουτοπία «περιγράφει μιά ιδανική πολιτεία πού τήν τοποθετεί σέ ένα μακρινό νησί». Έτσι, μέ τόν όρο ουτοπία εννοείται «η ανεφάρμοστη πολιτική καί κοινωνική ιδεολογία» (Σωκράτης Γκίκας).
Ο Μούρ στό έργο του πού προαναφέρθηκε «δίνει τό μοντέλο μιάς σοσιαλιστικής οργανωμένης κοινωνίας» πού απορρέει από τά αιτήματα τής ανθρωπιάς καί τής δικαιοσύνης». Σέ αυτόν τόν ουτοπικό σοσιαλισμό, ο Μάρξ αντέταξε «τόν επιστημονικό σοσιαλισμό» πού δέν είναι ένα ηθικό σύστημα, αλλά «ένα νέο κοινωνικό σύστημα, ένας κοινωνικός μετασχηματισμός πού τόν επιβάλλουν συγκεκριμένοι ιστορικοί καί κοινωνικοί όροι (η εξέλιξη τών μέσων παραγωγής καί η ταξική πάλη)». Άλλη ουτοπία είναι «καί ο εθνοσοσιαλισμός καί ο φασισμός, ακόμη καί ο νεοφιλελευθερισμός» (Σωκράτης Γκίκας).
Ο Καθηγητής Αντώνης Λιάκος γράφει ότι στήν εποχή μας κατέρρευσαν τρείς ουτοπίες. Πρίν τά μέσα τού 20ού αιώνα «κατέρρευσε η ουτοπία τής φυλετικής καθαρότητας, αλλά καί τής κυριαρχίας τού λευκού ανθρώπου, μέσα στόν ορυμαγδό ενός παγκόσμιου πολέμου, αλλά καί πολλών περιφερειακών, πού σήμαναν τό τέλος τής αποικιοκρατίας». Πρίν τελειώση ο 20ός αιώνας «κατέρρευσε η ουτοπία τής κοινοκτημοσύνης, αφήνοντας πίσω της κοινωνίες ερειπωμένες, αλλά καί ένα τεράστιο κενό στήν επιθυμία τών ανθρώπων γιά μιά καλύτερη κοινωνία». Μέ τήν σύγχρονη κρίση στήν οποία εισήλθε ο κόσμος «καί η Ελλάδα ως προπομπός, ζούμε τήν κατάρρευση τής κοινωνίας τής αφθονίας καί τού καταναλωτισμού, μιάς κοινωνίας στήν οποία θά έσβηναν οι συγκρούσεις καί οι εντάσεις καί στήν οποία θά παρέδιδε ευτυχισμένα τό πνεύμα η Ιστορία». Καί τό σημαντικό είναι ότι καί οι τρείς αυτές ουτοπίες κατέρρευσαν στήν εποχή μας «συμπυκνωμένα στά όρια μιάς ζωής». Η γενιά ημών τών μεγαλυτέρων έζησε τήν κατάρρευση καί τών τριών αυτών ιδεολογιών-ουτοπιών.
Η κατάρρευση τών τριών ιδεολογιών-ουτοπιών, ήτοι τού Ναζισμού-Νιτσεϊσμού, τού Μαρξισμού καί τού Καπιταλισμού, περιγράφεται από τούς ιστορικούς καί κοινωνιολόγους μέ εύκολο τρόπο, αλλά στοίχισαν πολύ ακριβά στούς ανθρώπους, στά Κράτη καί τά Έθνη. Χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, σκοτώθηκαν νέοι πάνω στήν άνοιξη τής νεότητάς τους, χύθηκε πολύ αίμα, διαψεύσθηκαν πολλές ελπίδες, κατέρρευσαν όνειρα καί προοπτικές, καταβαραθρώθηκαν κοινωνίες καί οικογένειες καί πολλά άλλα. Ο άνθρωπος, τό τελειότερο δημιούργημα τού Θεού, ποδοπατήθηκε, μαζοποιήθηκε, εξανδραποδίστηκε. Καί είναι φοβερό νά σβήνη μιά ζωή καί νά διαψεύδωνται οι ελπίδες τών νέων ανθρώπων.
Μέσα από αυτήν τήν προοπτική βλέπω τήν σύγχρονη κρίση στήν Ευρώπη, τόν δυτικό κόσμο καί τήν Πατρίδα μας. Καί, βεβαίως, είναι ανάγκη νά στηριζόμαστε σέ σταθερές αξίες, σέ παραδόσεις μέ διαχρονική ισχύ.
Ο Κωνσταντίνος Ζορμπάς στήν εξαίρετη διδακτορική διατριβή του μέ τίτλο «Η ανθρώπινη αξία στίς κοινωνικές ουτοπίες» μελετά τό φαινόμενο τής ουτοπίας καί κυρίως μέσα από τήν προοπτική «τής θέσεως καί τού ρόλου τού ανθρώπου μέσα στήν προτεινόμενη κοινωνία» καί αναλύει «τή σημασία τής χριστιανικής "ουτοπίας" γιά τόν σύγχρονο άνθρωπο». Εκτός από τήν εισαγωγή καί τό επίμετρο, τό θέμα διαρθρώνεται σέ τέσσερα κεφάλαια, ήτοι «Εννοιολογική προσέγγιση τού όρου "ουτοπία"», «Κοινωνικές ουτοπίες καί άνθρωπος», «Ο άνθρωπος στίς κοινωνικές ουτοπίες καί στήν χριστιανική κοινωνία», «σύγχρονες κοινωνικές ουτοπίες».
Στόν πρόλογο τής μελέτης επισημαίνεται ότι η μεγαλύτερη ελπίδα τού ανθρώπου γιά τήν λύση όλων τών κοινωνικών προβλημάτων ήταν «τό όραμα τής ιδανικής κοινωνίας», η αναζήτηση τής οποίας ταυτίσθηκε «μέ τήν κοινωνική ουτοπία» καί τήν οποία «ιδανική κοινωνία» προσπάθησαν νά προσεγγίσουν «πολλοί κοινωνικοί οραματιστές», οι οποίοι τόνιζαν «άλλοτε τήν επιστροφή στό παρελθόν καί άλλοτε στό μέλλον». Τά οράματα τής ουτοπίας φάνηκαν νά είναι εφικτά τόν 17ο καί 18ο αιώνα μέ τήν Γαλλική Επανάσταση καί τήν Βιομηχανική Επανάσταση, τόν δέ 20ό αιώνα εμφανίσθηκαν τέτοια οράματα, όπως ο Μαρξισμός, ο Σοσιαλισμός, η σύγχρονη τεχνολογία, οι τεχνολογικές ανακαλύψεις, η ιδέα τής Ενωμένης Ευρώπης, τά νέα αποκαλυπτικά κινήματα.
Στήν μελέτη αυτή μεταξύ τών άλλων τονίζονται τά στοιχεία πού προσδιορίζουν τόν ανθρωποκεντρισμό τών ιστορικών, κοινωνικών καί πολιτικών γεγονότων. Τά στοιχεία αυτά πού συγκροτούν καί τίς ουτοπίες είναι: «η ολοκληρωτική αμφισβήτηση τής κοινωνίας ως πρός τόν ηθικοπολιτικό χαρακτήρα της η φανταστική προσέγγιση μιάς άλλης κατάστασης πραγμάτων, όπου οι δύο βασικές αρχές τής ενότητας καί τής ισότητας αποτελούν τόν ορίζοντα μέσα στόν οποίο οργανώνεται ένα λογικό σύστημα αξιών η ύπαρξη ενός μεσσιανισμού, η αναμονή ενός χρυσού αιώνα, πού σέ κάθε οραματιστή προσδιορίζεται μέ μεγάλη ακρίβεια στόν τίτλο τού έργου του».
Μεταξύ τών άλλων στήν μελέτη αυτή μελετάται τό γεγονός τού Χριστιανισμού καί εντοπίζεται ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία δέν μπορεί νά μετατραπή σέ ουτοπία. Πράγματι, η ορθόδοξη εκκλησιαστική κοινωνία, όταν εφαρμόζεται καί βιώνεται σωστά, δέν είναι ουτοπία, γιατί κάνει λόγο γιά τήν πρώτη κοινωνία στόν Παράδεισο, τήν πτωτική κοινωνία, τήν εκκλησιαστική ζωή πού άρχισε μέ τήν ενανθρώπηση τού Χριστού καί τήν αναμενόμενη Βασιλεία τού Θεού στά έσχατα τής ιστορίας, πού βιώνονται πραγματικά καί μυστικά από τώρα. Έτσι, η Εκκλησία τήν «δυσ-τοπία» τής σύγχρονης ζωής τήν μετατρέπει σέ «ευ-τοπία», χωρίς νά αφήνη νά εξελιχθή σέ «ου-τοπία». Η εκκλησιαστική Κοινότητα, είναι ζωντανό Σώμα, τού οποίου κεφαλή είναι ο Χριστός, «ο ών, ο ήν καί ο ερχόμενος» καί τά μέλη του είναι οι άγιοι πού ζούν μέ πληρότητα καί αγάπη, μέ φιλοθεΐα καί φιλανθρωπία, άσχετα από τίς κοινωνικές συνθήκες ζωής.
Τό συμπέρασμα τής μελέτης τού Κωνσταντίνου Ζορμπά είναι «ότι μιά κοινωνική ουτοπία μπορεί νά γίνη πραγματικότητα μόνον, όταν μπορεί νά βρεί τόν ορθό προσανατολισμό της πρός τήν ορθοπραξία. Τό ορθό ήθος καί τό ορθό δόγμα τής χριστιανικής ανθρωπολογίας, η οποία εκφράζεται πάντα μέσα από τό βίωμα, αποτελεί τή μοναδική εγγύηση γιά τή δημιουργία τής τέλειας κοινωνίας. Όταν υπάρχη αντίφαση καί απόσταση στά δύο αυτά θεωρητικά σχήματα, τότε παραμένουν καί τά δύο ουτοπικά σχεδιάσματα, πού καταλήγουν στήν αποτυχία παρ' όλες τίς υποσχέσεις καί τά χρονοδιαγράμματα».
Στήν Ορθόδοξη Εκκλησία συνδέεται στενά τό δόγμα μέ τήν προσευχή, η συμμετοχή στά Μυστήρια μέ τήν άσκηση, η θεολογία μέ τίς βαθμίδες τής πνευματικής ζωής, πού είναι η κάθαρση, ο φωτισμός καί η θέωση. Μέσα σέ αυτήν τήν προοπτική δέν μπορεί νά υπάρξη ιδεολογία καί ουτοπία, αλλά πραγματική εμπειρική θεολογία. Όταν όμως παραθεωρήται η κάθαρση, ο φωτισμός καί η θέωση, τότε η χριστιανική ζωή βιώνεται ως ιδεολογία καί ουτοπία.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία, όταν βιώνεται σωστά, δέν είναι ιδεολογία, δέν στηρίζεται σέ αφηρημένες ιδέες, αλλά διαθέτει μιά ολόκληρη ζωή, είναι εμπειρία πού νοηματοδοτεί ολόκληρο τόν βίο μας καί σέ αυτό συντελεί η ησυχαστική παράδοση. Αυτός είναι ο λόγος γιά τόν οποίο από παντού ακούγεται σήμερα η αξία καί η προσφορά τής Εκκλησίας, η οποία θά κρατήση καί τούς συγχρόνους ανθρώπους, όπως κράτησε τήν γλώσσα, τίς παραδόσεις, τήν ιστορική μνήμη, τήν πίστη στά τετρακόσια χρόνια τουρκικής σκλαβιάς.
Μήν αναζητάμε ιδέες καί ιδεολογίες, γιατί έρχονται καί παρέρχονται, αλλά τήν ζωή τού Χριστού, όπως προσφέρεται στήν Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία γεμίζει όλη μας τήν ύπαρξη.–
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου