Κείμενα Επικούρειας Φιλοσοφίας

Κείμενα Επικούρειας Φιλοσοφίας

*Η παρακάτω δημοσίευση, έχει αναρτηθεί με την άδεια του συγγραφέα

---

Κανονικόν ή Περί Κριτηρίου, του Τάκη Παναγιωτόπουλου

δημοσιευμένο άρθρο στο φιλοσοφικό περιοδικό Ο ΚΗΠΟΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ, τεύχος Η (με συμπληρώσεις)

Η διάθεση του ανθρώπου για την ευδαιμονία, δηλαδή την βίωση μιας ποιοτικής ζωής, γεμάτης ευμάρειας και ευχαρίστησης για το σώμα και αταραξίας για τη ψυχή, οδήγησε στην προσπάθεια εξέτασης και εξήγησης όλων όσων γενικότερα τον περιβάλλουν. Έκτοτε η απόκτηση γνώσης γύρω από αυτά, οδηγεί τον άνθρωπο στην διατύπωση σχετικών απόψεων για την κατάλληλη ζωή και δράση, ώστε να εκπληρώνεται η ευδαιμονία. Οι Έλληνες πρώτοι στην Ιστορία της ανθρωπότητας, καταπιάστηκαν συστηματικά με τα παραπάνω και δημιούργησαν την καθολική επιστήμη που ονόμασαν Φιλοσοφία. Η λέξη αυτή καθώς και η έννοιά της, έμελλε να γίνει παγκόσμια και διαχρονική. Για εμάς τους επικούρειους, η φιλοσοφία είναι ενέργεια που με λόγους και διαλογισμούς προξενεί την ευδαιμονία, όπως έλεγε ο Επίκουρος.

ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΜΕΝ ΕΛΕΓΕ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΝ ΕΙΝΑΙ ΛΟΓΟΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΙΣ ΤΟΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΑ ΒΙΟΝ ΠΕΡΙΠΟΙΟΥΣΑΝ. (Σέξτος Εμπειρικός – Προς Ηθικούς 11.169)

Πάνω σε αυτά τα λόγια δομείται το επικούρειο φιλοσοφικό σύστημα. Ακολουθεί δε την συνήθη «τμηματική διαίρεση» της φιλοσοφίας σε Λογικό, Φυσικό και Ηθικό(1). Στην επικούρεια φιλοσοφία το Λογικό ονομάζεται Κανονικό και αποτελεί το εισαγωγικό μέρος του φιλοσοφικού συστήματος.

Τι είναι το Κανονικό

Ο Επίκουρος ανέφερε στην επιστολή προς τον Ηρόδοτο τα παρακάτω:

«Πρώτα απ’ όλα λοιπόν Ηρόδοτε, πρέπει να ορίσουμε με ακρίβεια τα νοήματα που αντιστοιχούν στις λέξεις, για να μπορούμε να κρίνουμε τις θέσεις ή τα ζητούμενα ή τις απορίες κάνοντας αναγωγή σ’ αυτά και να μην άκριτα αποδεικνύουμε τα πάντα στο άπειρο, ή να χρησιμοποιούμε κενές λέξεις. Γιατί είναι ανάγκη το πρωταρχικό νόημα κάθε λέξης να είναι φανερό και να μη χρειαζόμαστε να το αποδείξουμε».

ΠΡΩΤΟΝ ΜΕΝ ΟΥΝ ΤΑ ΥΠΟΤΕΤΑΓΜΕΝΑ ΤΟΙΣ ΦΘΟΓΓΟΙΣ, Ω ΗΡΟΔΟΤΕ, ΔΕΙ ΕΙΛΗΦΕΝΑΙ, ΟΠΩΣ ΑΝ ΤΑ ΔΟΞΑΖΟΜΕΝΑ Η ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ Η ΑΠΟΡΟΥΜΕΝΑ ΕΧΩΜΕΝ ΕΙΣ ΤΑΥΤΑ ΑΝΑΓΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΡΙΝΕΙΝ, ΚΑΙ ΜΗ ΑΚΡΙΤΑ ΠΑΝΤΑ ΗΜΙΝ <Η> ΕΙΣ ΑΠΕΙΡΟΝ ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΟΥΣΙΝ Η ΚΕΝΟΥΣ ΦΘΟΓΓΟΥΣ ΕΧΩΜΕΝ, ΑΝΑΓΚΗ ΓΑΡ ΤΟ ΠΡΩΤΟΝ ΕΝΝΟΗΜΑ ΚΑΘ’ ΕΚΑΣΤΟΝ ΦΘΟΓΓΟΝ ΒΛΕΠΕΣΘΑΙ ΚΑΙ ΜΗΘΕΝ ΑΠΟΔΕΙΞΕΩΣ ΠΡΟΣΔΕΙΣΘΑΙ. (Διογένης Λαέρτιος - Βίοι Φιλοσόφων - Βιβλίο 10ο,Επίκουρος, επιστολή προς Ηρόδοτο).

Εφόσον ορίζουμε με ακρίβεια τα νοήματα που αντιστοιχούν στις λέξεις που χρησιμοποιούμε, προχωρούμε στην αναζήτηση της γνώσης με το λογισμό όπως για παράδειγμα τη σύλληψη με τον νου του περιεχομένου συγκεκριμένου ή αφηρημένου πράγματος και για όσα επιδέχονται επιβεβαίωση και για τα άδηλα (ΠΡΟΣΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΑΔΗΛΟΝ). Για να συμβεί αυτό και να προκύψει μια ορθή έννοια, θα πρέπει να εξεταστεί και αναλυθεί ως προς το αληθές της. Το Κανονικό ασχολείται με το θέμα της αναζήτησης της Αλήθειας, το οποίο αποτελεί βασικό φιλοσοφικό ζήτημα. Είναι ολοφάνερο ότι εάν στηριζόμαστε σε κάτι μη αληθές για την απόδειξη μιας φιλοσοφικής θέσης ή γνώμης, αυτή καταρρέει από μόνη της. Για να διακρίνουμε την Αλήθεια χρησιμοποιούμε το κριτήριο. Αυτό μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε με τέτοιο τρόπο τις καταστάσεις, ώστε να αξιολογούμε αν κάτι που έχουμε στο νου είναι αληθές ή ψευδές, αν υπάρχει ή δεν υπάρχει. Έτσι στη συνέχεια έχοντας πλέον ορθές και ολοκάθαρες σκέψεις στο νου, μας δίνεται η δυνατότητα να προχωρούμε ή όχι στις ανάλογες πράξεις.

Όπως αναφέρει ο Σέξτος Εμπειρικός στο έργο του Προς Λογικούς, οι επικούρειοι εισέρχονται στη φιλοσοφία εξετάζοντας πρώτα τα κανονικά (λογικά), περί των εναργών(2) και των αδήλων(3) και ακολουθώντας αυτά δημιουργούν την εισήγηση.

ΟΙ ΔΕ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ ΑΠΟ ΤΩΝ ΛΟΓΙΚΩΝ ΕΙΣΒΑΛΛΟΥΣΙΝ. ΤΑ ΓΑΡ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΠΡΩΤΟΝ ΕΠΙΘΕΩΡΟΥΣΙΝ, ΠΕΡΙ ΤΕ ΕΝΑΡΓΩΝ ΚΑΙ ΑΔΗΛΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΟΥΤΟΙΣ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΤΗΝ ΥΦΗΓΗΣΙΝ. (Σέξτος Εμπειρικός- Προς Λογικούς,7.22)

Το Κανονικόν αποτελεί το θεμέλιο της φιλοσοφίας του Κήπου, όπου στεριώνει η βάση του, το Φυσικό μέρος, το οποίο στηρίζει με τη σειρά του το οικοδόμημα, δηλαδή το Ηθικό. Στοιχεία του Κανονικού βρίσκονται σε όλη την έκταση του επικούρειου φιλοσοφικού συστήματος, δηλαδή τα συναντάμε και στο Φυσικό και στο Ηθικό μέρος. Λέγεται έτσι δηλαδή Κανονικόν από την λέξη κανόνας, το ευθύγραμμο τμήμα που χρησιμοποιούμε για να χαράσσουμε ευθείες γραμμές ή να διακρίνουμε τις στρεβλές, ο χάρακας όπως λέμε σήμερα. Το Κανονικόν λοιπόν είναι η Λογική που προκύπτει από την αξιολόγηση των πραγμάτων με την βοήθεια κριτηρίου.

Το Κανονικόν λέγεται και Περί Κριτηρίου και Αρχής. και Στοιχειωτικόν, ακριβώς γιατί ασχολείται με τα κριτήρια της αλήθειας και ερευνά τα πρώτα στοιχεία, δηλαδή τις βάσεις των επιστημών.

ΚΑΛΟΥΣΙ Δ’ ΑΥΤΟ(ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟΝ) ΠΕΡΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΑΡΧΗΣ, ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΤΙΚΟΝ (Διογένης Λαέρτιος - Βίοι Φιλοσόφων - Βιβλίο 10ο,Επίκουρος 30)

Έτσι λοιπόν στο Κανονικόν περιγράφονται τα κριτήρια της αλήθειας. Αυτά είναι οι αισθήσεις, οι προλήψεις και τα πάθη όπως αναφέρει ο Επίκουρος στον Κανών(4)και οι φανταστικές επιβολές της διάνοιας, σύμφωνα με τους Επικούρειους Φιλοσόφους γενικότερα.

ΕΝ ΤΟΙΝΥΝ ΤΩ ΚΑΝΟΝΙ ΛΕΓΩΝ ΕΣΤΙΝ Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ, ΟΙ Δ’ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ ΚΑΙ ΤΑΣ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΑΣ ΕΠΙΒΟΛΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ(5) (Διογένης Λαέρτιος - Βίοι Φιλοσόφων - Βιβλίο 10ο,Επίκουρος)

Οι Αισθήσεις

Οι Αισθήσεις είναι το σύνολο των λειτουργιών με τις οποίες αντιλαμβανόμαστε άμεσα τους εξωτερικούς ή εσωτερικούς ερεθισμούς του περιβάλλοντός μας. Οι ερεθισμοί αυτοί προκαλούνται όταν η έκφραση των ατομικών ενώσεων επιδρά στο σώμα ως ύλη, προερχόμενη από διάφορες πηγές. Γίνεται αντιληπτή δε λόγω της ύπαρξης των αισθητήριων οργάνων που υποδέχονται την ύλη και με τις νευρικές απολήξεις που διαθέτουν μεταφέρουν την πληροφορία στον εγκέφαλο μέσω του νευρικού συστήματος.

Η αίσθηση είναι αντιληπτική σε όσα υποπίπτουν σ’ αυτή. Δεν αφαιρείται ή προστίθεται τίποτε σε αυτήν, είναι άλογη. Αληθεύει στα πάντα και το ίδιο το ον την λαμβάνει από τη φύση του ως έχει. Όλων δε των αισθητών είναι όντως αληθή. Αυτά που στοχαζόμαστε διαφέρουν, άλλα από αυτά είναι αληθή και άλλα ψευδή.

ΤΗΝ ΤΕ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΑΝΤΙΛΗΠΤΙΚΗΝ ΟΥΣΑΝ ΤΩΝ ΥΠΟΠΙΠΤΟΝΤΩΝ ΑΥΤΗ, ΚΑΙ ΜΗΤΕ ΑΦΑΙΡΟΥΣΑΝ ΤΙ ΜΗΤΕ ΠΡΟΣΤΙΘΕΙΣΑΝ ΤΩ ΑΛΟΓΟΝ ΕΙΝΑΙ, ΔΙΑ ΠΑΝΤΟΣ ΤΕ ΑΛΗΘΕΥΕΙΝ ΚΑΙ ΟΥΤΩ ΤΟ ΟΝ ΛΑΜΒΑΝΕΙΝ ΩΣ ΕΙΧΕ ΦΥΣΕΩΣ ΑΥΤΟ ΕΚΕΙΝΟ. ΠΑΝΤΩΝ ΔΕ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΤΩΝ ΑΛΗΘΩΝ ΟΝΤΩΝ, ΤΑ ΔΟΞΑΣΤΑ ΔΙΑΦΕΡΕΙΝ, ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΝ ΑΥΤΩΝ ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΗ ΤΑ ΔΕ ΨΕΥΔΗ… (Σέξτος Εμπειρικός- Προς Λογικούς,8.9)

Οι προλήψεις

Την δε πρόληψη οι επικούρειοι την λέμε ως κατάληψη, ή γνώμη ορθή, ή έννοια, ή εναποθηκευμένη καθολική νόηση, δηλαδή τη μνήμη που προκαλείται από τις επαναλαμβανόμενες εξωτερικές φανερώσεις.

ΤΗΝ ΔΕ ΠΡΟΛΗΨΙΝ ΛΕΓΟΥΣΙΝ ΟΙΟΝΕΙ ΚΑΤΑΛΗΨΙΝ Ή ΔΟΞΑΝ ΟΡΘΗΝ Ή ΕΝΝΟΙΑΝ Ή ΚΑΘΟΛΙΚΗΝ ΝΟΗΣΙΝ ΕΝΑΠΟΚΕΙΜΕΝΗΝ, ΤΟΥΤΕΣΤΙ ΜΝΗΜΗΝ ΤΟΥ ΠΟΛΛΑΚΙΣ ΕΞΩΘΕΝ ΦΑΝΕΝΤΟΣ (Διογένης Λαέρτιος - Βίοι Φιλοσόφων-Βιβλίο 10ο,Επίκουρος)

Για παράδειγμα ο άνθρωπος μόλις δει για πρώτη φορά ένα αντικείμενο όπως το τραπέζι και του εξηγήσουν ότι αυτό λέγεται έτσι, εντυπώνει το γεγονός στη μνήμη του και όταν ξαναδεί το ίδιο αντικείμενο ανακαλεί τη πρόληψη που έχει δεχθεί και γνωρίζει ότι πρόκειται για τραπέζι και όχι κάτι άλλο. Η πρόληψη λαμβάνεται σαφώς μέσω των αισθήσεων και ανήκει στα εναργεί δηλαδή τα ολοφάνερα πράγματα.

Τα πάθη

Τα πάθη ή αλλιώς τα συναισθήματα λένε πως είναι δύο, η ηδονή δηλαδή η τέρψη, η ευχαρίστηση και η αλγηδόνα ή αλλιώς ο πόνος. Υπάρχουν σε όλα τα ζώα και το πρώτο είναι οικείο ενώ το άλλο ξένο. Πάνω σ’ αυτά κρίνουμε τις προτιμήσεις και τις αποφυγές στην ζωή μας.

ΠΑΘΗ ΔΕ ΛΕΓΟΥΣΙΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΟ, ΗΔΟΝΗΝ ΚΑΙ ΑΛΓΗΔΟΝΑ, ΙΣΤΑΜΕΝΑ ΠΕΡΙ ΠΑΝ ΖΩΟΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΝ ΟΙΚΕΙΟΝ, ΤΗ ΔΕ ΑΛΛΟΤΡΙΟΝ. ΔΙ’ ΩΝ ΚΡΙΝΕΣΘΑΙ ΤΑΣ ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΦΥΓΑΣ. (Διογένης Λαέρτιος- Βίοι Φιλοσόφων - Βιβλίο 10ο,Επίκουρος)

Οι φανταστικές επιβολές της διάνοιας

Οι φανταστικές επιβολές της διανοίας είναι οι φανταστικές εικόνες που συλλαμβάνονται και προβάλλονται στο νου. Αυτό συμβαίνει λόγω της ύπαρξης ειδώλων που αποτελούνται από λεπτότερα άτομα τα οποία ναι μεν δεν μπορούν να συλλάβουν οι αισθήσεις, αλλά τα αντιλαμβάνεται ο νους. Τέτοια είναι οι προβολές όσων ανθρώπινων μορφών βλέπουμε στο ύπνο μας, αλλά και των άλλων όντων που συλλαμβάνει η «φαντασία» μας.

Όπως μας λέει και ο Σέξτος Εμπειρικός, «γίνονται όλες οι φαντασίες αληθείς και με τη λογική. Διότι εάν λέγεται αληθής μια φαντασία, λένε οι επικούρειοι, όταν από υπαρκτό και σύμφωνα με αυτό γίνεται. Η κάθε δε φαντασία συνίσταται από το φανταστό που υπάρχει και σύμφωνα με αυτό κατ΄ ανάγκη, η κάθε φαντασία είναι αληθής».

ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΟΥΝ ΠΑΣΑΙ ΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑΙ ΑΛΗΘΕΙΣ. ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΛΟΓΟΝ. ΕΙ ΓΑΡ ΑΛΗΘΗΣ ΛΕΓΕΤΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑ, ΦΑΣΙΝ ΟΙ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ, ΟΤΑΝ ΑΠΟ ΥΠΑΡΧΟΝΤΟΣ ΤΕ ΚΑΙ ΚΑΤ΄ΑΥΤΟ ΤΟ ΥΠΑΡΧΟΝ ΓΙΝΗΤΑΙ, ΠΑΣΑ ΔΕ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΥΠΑΡΧΟΝΤΟΣ ΤΟΥ ΦΑΝΤΑΣΤΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤ' ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΤΟΝ ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ, ΠΑΣΑ ΚΑΤ' ΑΝΑΓΚΗΝ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΕΣΤΙΝ ΑΛΗΘΗΣ. (Σέξτος Εμπειρικός, Προς Λογικούς Α’ - 7.204.6)

Η χρήση των κριτηρίων της αλήθειας

Στηριζόμενοι λοιπόν στις αισθήσεις, στις απλές επιβολές είτε στις διανοητικές ή σε όποιο άλλο κριτήριο καθώς επίσης και στα υπάρχοντα πάθη, μπορούμε να βγάζουμε συμπεράσματα και για όσα επιδέχονται επιβεβαίωση και για τα άδηλα.

ΕΤΙ ΤΕ ΚΑΙ ΤΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΔΕΙ ΠΑΝΤΩΣ ΤΗΡΕΙΝ ΚΑΙ ΑΠΛΩΣ ΤΑΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΠΙΒΟΛΑΣ ΕΙΤΕ ΔΙΑΝΟΙΑΣ ΕΙΘ’ ΟΤΟΥ ΔΗΠΟΤΕ ΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ, ΟΜΟΙΩΣ ΔΕ ΚΑΙ ΤΑ ΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΠΑΘΗ, ΟΠΩΣ ΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΔΗΛΟΝ ΕΧΩΜΕΝ ΟΙΣ ΣΗΜΕΙΩΣΟΜΕΘΑ. (Επιστολή πρώτη - ΠΡΟΣ ΗΡΟΔΟΤΟΝ)

Σύμφωνα με τα παραπάνω, είμαστε βέβαιοι ότι μπορούμε να βασιστούμε στα κριτήρια αυτά. Τι γίνεται όμως αν κάποιος δε τα δέχεται ως τέτοια; Την απάντηση την δίνει ο ίδιος ο Επίκουρος με τα παρακάτω λόγια:

«Αν απορρίπτεις απλώς την αίσθηση και δεν διαχωρίζεις την άποψη για κάτι(δοξαζόμενον) και αυτό που επιδέχεται επιβεβαίωση(προσμένον) και αυτό που είναι ήδη παρόν κατά την αίσθηση και τα πάθη και κάθε φανταστική επιβολή της διανοίας, συνταράσσεις και τις υπόλοιπες αισθήσεις με μια μάταια άποψη, έτσι ώστε θα οδηγηθείς να απορρίψεις κάθε κριτήριο. Εάν δε βεβαιώσεις και αυτό που επιδέχεται επιβεβαίωση και αυτό που δεν έχει την επιμαρτύρηση, πάνω στις έννοιες των απόψεών σου, δεν θα αποφύγεις την διάψευση, επειδή θα αφήσεις κάθε αμφισβήτηση κατά την κάθε κρίση, για το αν κάτι είναι ορθό ή μη ορθό».

ΕΙ ΤΙΝ’ ΕΚΒΑΛΕΙΣ ΑΠΛΩΣ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΚΑΙ ΜΗ ΔΙΑΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟ ΔΟΞΑΖΟΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΜΕΝΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΗΔΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΠΑΣΑΝ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗΝ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ, ΣΥΝΤΑΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑΣ ΛΟΙΠΑΣ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΤΗ ΜΑΤΑΙΩ ΔΟΞΗ, ΩΣΤΕ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟΝ ΑΠΑΝ ΕΚΒΑΛΕΙΣ, ΕΙ ΔΕ ΒΕΒΑΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΜΕΝΟΝ ΑΠΑΝ ΕΝ ΤΑΙΣ ΔΟΞΑΣΤΙΚΑΙΣ ΕΝΝΟΙΑΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΗ ΤΗΝ ΕΠΙΜΑΡΤΥΡΗΣΙΝ <ΕΧΟΝ>, ΟΥΚ ΕΚΛΕΙΨΕΙΣ ΤΟ ΔΙΕΨΕΥΣΜΕΝΟΝ, ΩΣ ΤΕΤΗΡΗΚΩΣ ΕΣΗ ΠΑΣΑΝ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΙΝ ΚΑΤΑ ΠΑΣΑΝ ΚΡΙΣΙΝ ΤΟΥ ΟΡΘΩΣ Η ΜΗ ΟΡΘΩΣ. (ΚΥΡΙΑΙ ΔΟΞΑΙ -XXIV)

Με τον τρόπο αυτό τα κριτήρια της αλήθειας οδηγούν στην ορθή αντίληψη των πραγμάτων. Επιτρέπουν δηλαδή στο νου να σχηματίσει τις απαραίτητες αληθείς κρίσεις, ώστε να οδηγηθεί με επιστημονική μέθοδο στην απόκτηση της Γνώσης. Κατέχοντας πλέον την Γνώση, μπορούμε να έχουμε μια στέρεα βάση για τις απόψεις ή γνώμες περί των πάντων. Έτσι λοιπόν η επικούρεια φιλοσοφία επιβεβαιώνεται για την ορθότητά και αποτελεσματικότητά της, επαληθεύεται δε από τη σύγχρονη επιστήμη στα περισσότερα σημεία της κι ας πέρασαν 2.300 χρόνια από τότε που Επίκουρος στέριωνε τον Κήπο. Για το λόγο αυτό, η επικούρεια φιλοσοφία οδηγεί διαχρονικά τον άνθρωπο με στέρεα βήματα, στην επίτευξη της ευδαιμονίας.

Τάκης Παναγιωτόπουλος

Παραπομπές

1.Κοινό χαρακτηριστικό των φιλοσοφικών σχολών, είναι η διαίρεση της φιλοσοφίας σε Λογικό, Φυσικό και Ηθικό. Ανάλογα των νομιζομένων των φιλοσοφικών σχολών, άλλες διαιρούν την φιλοσοφία σε δύο μέρη, Λογικό και Ηθικό ή Φυσικό και Ηθικό, ή ακολουθούν την μονομέρεια με το Φυσικό ή το Ηθικό.

2.Τα ξεκάθαρα και ολοφάνερα

3.Τα αφανέρωτα

4.Τα περί κριτηρίων της αλήθειας αναπτύσσονταν αναλυτικά στον Κανών, έργο του Επίκουρου το οποίο δεν σώζεται. Στοιχεία του Κανονικού βρίσκουμε στις διαθέσιμες πηγές της ελληνικής γραμματείας.

5.Αναφορά στις φανταστικές επιβολές της διάνοιας, γίνεται και στις Κύριες Δόξες .…ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΙΝ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΘΗ ΚΑΙ ΠΑΣΑΝ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗΝ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΙΑΣ… (ΚΥΡΙΑΙ ΔΟΞΑΙ-XXIV)

Βιβλιογραφία

-ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΑΠΑΝΤΑ - αποσπ. 10.30 έως 10.34 - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ

-ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ - ΠΡΟΣ ΛΟΓΙΚΟΥΣ Α- ΣΕΛ 163 έως 171 - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ

-ΣΕΞΤΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ - ΠΡΟΣ ΗΘΙΚΟΥΣ - αποσπ. 11.169 - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ

-Ο ΕΠΙΚΟΥΡΙΣΜΟΣ- JEAN BRUN - Mετάφραση : ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ ΠΟΛΕΜΗΣ - (σελ30 έως 49, κεφάλαιο ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟΝ) - ΕΚΔΟΣΕΙΣ :ΔΙΑΔΑΛΟΣ- ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ(2008)

-ΑΤΟΜΑ, ΗΔΟΝΗ, ΑΡΕΤΗ - KOEN - Mετάφραση : ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ - (σελ47 έως 73 κεφάλαιο ΤΟ ΤΕΤΡΑΚΡΙΤΗΡΙΟ) - ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΘΥΡΑΘΕΝ

-Ο ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ - E. ANDERSON - Mετάφραση : ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

(σελ93 έως 113 κεφάλαιο Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ ΚΑΙ Ο ΚΑΝΩΝ) - ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΘΥΡΑΘΕΝ

-ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ – Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - Καθηγητής Χ.ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ - (σελ293 έως 301 Η ΚΑΝΟΝΙΚΗ) - ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΕΣΤΙΑ

-ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ, ΗΘΙΚΗ - Mετάφραση, εισαγωγή, σχόλια: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΩΓΡΑΦΙΔΗΣ - ΕΚΔΟΣΕΙΣ : ΕΞΑΝΤΑΣ

Επιπλέον βιβλιογραφία (μεταγενέστερη του ανωτέρου άρθρου)

-Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Συμποσίου Επικούρειας Φιλοσοφίας - Κανών: Η αναζήτηση της αλήθειας του Γιώργου Μπακογιάννη - ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΒΕΡΕΤΤΑ

-Η ΛΟΓΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ -GABAUDE ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ (σελ 39 έως 63 κεφάλαιο ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ)

.........................

Αόρατοι κόσμοι

Αόρατοι κόσμοι

| Εκτύπωση |

E-mail

Αξιολόγηση Χρήστη: / 9
ΧείριστοΆριστο 

Ο μέσος άνθρωπος σήμερα δεν μπορεί να δει τις υπέρυθρες ακτίνες με τα φυσικά του μάτια εκτός κι αν έχει εφοδιαστεί με κατάλληλα μηχανήματα. Επίσης υπάρχουν ήχοι που δεν μπορούμε να ακούσουμε, τους οποίους τα έντομα, οι γάτες και τα σκυλιά ακούνε πολύ καθαρά. Μάλιστα έχει εφευρεθεί μία άηχη σφυρίχτρα για σκύλους. Όλα αυτά μας δείχνουν ότι υπάρχουν πράγματα που βρίσκονται πέρα από το εύρος των αισθήσεων μας και συνεπώς είναι για εμάς αόρατα. Αλλά και στον ίδιο χώρο μ΄ εμάς μήπως δεν υπάρχουν άνθρωποι διαισθητικοί που αντιλαμβάνονται πράγματα που για μας δεν υπάρχουν; Σίγουρα οι περισσότεροι από εσάς πιστεύετε ότι ζείτε στον πραγματικό κόσμο, και ο κόσμος της φαντασίας σας είναι ένας πλαστός κόσμος που δημιουργεί ο νους. Ένας κόσμος παράξενος με διαφορετικά τοπία, πόλεις, σπίτια αλλά και πλάσματα που κατοικούν σ΄ αυτόν. Ένας κόσμος με διαφορετικά χρώματα, ήχους και αρώματα, που ξυπνάει κάποιες άγνωστες σ΄ εμάς αισθήσεις. Εκεί οι περιορισμοί είναι λιγότεροι από τον δικό μας υλικό κόσμο και όλα μπορούν να συμβούν. Έτσι όταν ακούμε για την ύπαρξη «άλλων κόσμων», πιστεύουμε ότι και αυτοί είναι δημιούργημα της φαντασίας μας. Φανταστείτε τώρα για μία στιγμή ότι ο κόσμος της φαντασίας μας είναι ο αληθινός και ο κόσμος που ζούμε μία φαντασίωση. Μία αντανάκλαση, μία σκιά αυτών των αόρατων κόσμων. Κι όπως εμείς με τη φαντασία μας προσπαθούμε να αγγίξουμε αυτά που ο νους δεν μπορεί να φτάσει, έτσι και οι κάτοικοι αυτών των άλλων κόσμων προσπαθούν να επικοινωνήσουν μαζί μας. Καθώς όμως μιλάμε διαφορετικές γλώσσες από αυτούς και διαθέτουμε διαφορετικές αισθήσεις, αυτό δεν είναι πραγματοποιήσιμο παρά μόνο για ελάχιστους, χαρισματικούς ανθρώπους, αυτούς που ονομάζουμε ενορατικούς. Πέρα απ΄ όλα αυτά όμως δεν υπάρχει κουλτούρα που να μην μας μιλάει γι αυτούς τους αόρατους κόσμους. Πρόκειται για μία πανανθρώπινη απόκρυφη γνώση, που στις σκοτεινές περιόδους της ιστορίας αμφισβητήθηκε (ποτέ όμως δεν χάθηκε) σε σημείο που να έχουν κάψει «αιρετικούς» όπως ο Ιταλός Φιλόσοφος Jordano Bruno που ισχυρίζονταν ότι στον κόσμο που ζούμε υπάρχουν κι άλλες διαστάσεις πέρα από αυτές που εμείς αντιλαμβανόμαστε και άπειροι άλλοι κόσμοι. Σήμερα παρόλα αυτά βλέπουμε ότι μ΄ ένα διαφορετικό τρόπο η επιστήμη προσεγγίζει απόψεις που ο Αποκρυφισμός κατέχει εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αρκετοί διακεκριμένοι επιστήμονες (όπως ο Max Tegmark του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια) μιλάνε σήμερα για την ύπαρξη παράλληλων κόσμων που επιβεβαιώνεται από εμπειρικά στοιχεία. Ένας άλλος κορυφαίος φυσικός του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, έχει αναπτύξει τη σημαντικότερη Θεωρία για τις κρυμμένες διαστάσεις του χώρου. Εξηγεί ότι «θα μπορούσαμε να φανταστούμε κάποια άλλα όντα που συνυπάρχουν δίπλα μας σε κάποιο άλλο σύμπαν, σε κάθε χιλιοστό του χώρου στον οποίο ζούμε. Ωστόσο δεν θα γίνονταν ποτέ αντιληπτά γιατί μεσολαβούν μεταξύ μας άλλες διστάσεις».Οι διαστάσεις αυτές είναι τυλιγμένες με ένα τρόπο που τις καθιστά κανονικά αόρατες, όπως το πλάτος ενός απόμακρου τηλεφωνικού σύρματος στον ορίζοντα που εσείς δεν μπορείτε να δείτε μέχρι να έρθετε κοντά του. Όταν μιλάμε για άλλους κόσμους ο νους μας πηγαίνει συχνά στο ταξίδι της ψυχής μετά το θάνατο του σώματος. Η ύπαρξη μίας ζωής μετά το θάνατο είναι μία αντίληψη αποδεκτή απ΄ όλες τις Θρησκείες και τις φιλοσοφίες του κόσμου. Αρκετοί ψυχολόγοι και ψυχίατροι μελετούν σήμερα μέσω της ύπνωσης τη θεωρία της μετενσάρκωσης, επιτυγχάνοντας κάποια θεραπευτικά αποτελέσματα σε τομείς που η κλασσική ιατρική αδυνατεί να το κάνει. Επίσης μελετούν περιπτώσεις «νεκρανάστασης» (ασθενών που έχουν επανέλθει στη ζωή μετά από κλινικό θάνατο), όπου περιγράφουν εμπειρίες σ΄ αυτούς τους άλλους κόσμους (Ραίυμοντ Μούντυ,Νιλς Τζάκομπσον κ.α.) Μας λένε λοιπόν ότι πηγαίνοντας κάποιος εκεί συναντάει οντότητες του «ίδιου μήκους κύματος» μ΄ αυτόν, που τον συμβουλεύουν, τον οδηγούν και αντιλαμβάνεται μ΄ ένα αισθητήριο τρόπο πιο λεπτό και πιο πλατύ τους ήχους και τα χρώματα. Σ΄ αυτό τον κόσμο υπάρχουν πολιτείες, σπίτια, οικογένειες όπως κι εδώ αν και υπάρχει μία τελείως διαφορετική χλωρίδα και πανίδα από τη γη. Παρόμοιος είναι ο κόσμος που επισκεπτόμαστε στα όνειρα μας. Εκεί είναι ένας κόσμος με 5 διαστάσεις και ο χρόνος ρέει διαφορετικά (γι΄αυτό σ΄ ένα όνειρο μπορούμε να δούμε μία ολόκληρη ιστορία να διαδραματίζεται μέσα σε λίγα λεπτά). Πολλά Θιβετανικά Μαντάλα και Αιγυπτιακές σαρκοφάγοι είχαν ζωγραφισμένους χάρτες αυτών των αόρατων κόσμων προκειμένου να καθοδηγήσουν την ψυχή μετά την αποχώρηση της από το υλικό σώμα έτσι ώστε να μην χαθεί στους άλλους κόσμους. Οι Ιερείς βοηθούσαν την ψυχή στο ουράνιο ταξίδι της με τελετές, προσευχές και διαλογισμούς, μαθαίνοντας της να διαβάζει για να μπορεί να ακολουθήσει αυτούς τους μαγικούς χάρτες. Οι 3 Κόσμοι και οι Κάτοικοι τους. Οι πιο κοντινοί σε σχέση με τη δική μας εξέλιξη στη Γη είναι 3 κόσμοι, αυτοί που στην Αρχαία Ελλάδα έλεγαν ο Κόσμος του Σώματος, ο Κόσμος της Ψυχής (Αστρικός Κόσμος) και ο Κόσμος του Νου. Στον Μεσαίωνα αντίστοιχα μιλούσαν για τον Στοιχειώδη Κόσμο, τον Αγγελικό και τον Ουράνιο, ενώ ο Αγ. Αυγουστίνος μιλάει για τις 3 πόλεις: η Πόλη του Θεού στον Ουρανό, η Πνευματική γίηνη πόλη και η Πόλη του Διαβόλου. Όπως στον ορατό φυσικό κόσμο υπάρχουν πολλές ποικιλίες φυτών, διαφορετικά είδη ζώων και διάφορες ανθρώπινες φυλές, έτσι συμβαίνει και στους αόρατους κόσμους. Έχουν μόνιμους κατοίκους, επισκέπτες, ή κάποιους που λειτουργούν ταυτόχρονα σε διαφορετικούς κόσμους. Στον Νοητικό κόσμο συναντάμε κάποιες πνευματικά εξελιγμένες οντότητες που σπάνια επικοινωνούν με τους κατώτερους κόσμους εκτός κι αν έχουν αναλάβει κάποια πνευματική αποστολή. Λέγεται ότι εδώ κατοικούν και οι Μάγοι με τους μαθητές τους (λευκοί και μαύροι).Οι τελευταίοι σε αντίθεση με τους προηγούμενους χρησιμοποιούν τις γνώσεις και τη δύναμη τους για ιδιοτελείς σκοπούς. Στον Αστρικό Κόσμο ζουν οι άνθρωποι μετά το φυσικό τους θάνατο με το αστρικό τους σώμα, σχηματίζοντας πόλεις κατά ομάδες σύμφωνα με τις τάσεις ή τα πιστεύω τους και η επικοινωνία περιορίζεται όπως συμβαίνει στο φυσικό επίπεδο από τις ατομικές γνώσεις του καθενός και τη συμβολική γλώσσα που χρησιμοποιεί .Η επικοινωνία σ΄ αυτό το επίπεδο γίνεται με τηλεπάθεια και περιορίζεται ανάμεσα στις συμπάθειες και προτιμήσεις των ψυχών και επιτυγχάνεται ανάμεσα σ΄ αυτές που δονούνται στο ίδιο «μήκος κύματος». Εδώ μπορούμε να συναντήσουμε και άλλες περιπτώσεις όπως είναι το λεγόμενο«είδωλο»,μία απομίμηση της ψυχής στον αστρικό κόσμο. Είναι σαν να ζωντανεύει το είδωλο μας στον καθρέπτη ενώ εμείς έχουμε φύγει. Τέτοιες παρουσίες χρησιμοποιούνται στον πνευματισμό ,όπου κάποιος εξαπατάται παίρνοντας για αληθινό άτομο το είδωλο ενός πεθαμένου συγγενή του. Ένας άλλος μυστήριος κόσμος σε σχέση με τον αστρικό κόσμο είναι η λεγόμενη «Όγδοη Σφαίρα», η πιο σκοτεινή περιοχή της σελήνης που ποτέ δεν φωτίζεται από τον ήλιο, ένα είδος κοσμικού σκουπιδότοπου όπου η προσωπικότητα κάποιων ανθρώπων με ψηλό βαθμό κτηνωδίας αποσυντίθεται περνώντας φοβερά βασανιστήρια. Μία τέτοια περίπτωση είναι αυτή των βρυκολάκων. Στον αστρικό κόσμο όπως κατοικούν και κάποια άλλα όντα που δεν ανήκουν στην ανθρώπινη γραμμή εξέλιξης. Είναι τα λεγόμενα «Στοιχειακά πνεύματα»,που χωρίζονται σε 4 κατηγορίες ανάλογα με το στοιχείο το οποίο δρουν είναι οι Νάνοι ή Καλικάντζαροι και οι Νύμφες στη γη,οι Νεράίδες οι Τρίτωνες οι Νηριίδες στο νερό, οι Συλφίδες τα Έλφη στον αέρα ,οι Σαλαμάνδρες και οι πύρινοι δράκοντες στη φωτιά.Αυτά είναι τα πνεύματα της φύσης που είναι πολυάριθμα και διαφέρουν τόσο όσο οι ανθρώπινοι λαοί μεταξύ τους.Οι αναφορές σ΄αυτά τα πλάσματα μας λένε ότι τα ζώα μπορούν να δουν τα στοιχειά και ότι αυτά εμφανίζονται κάποιες φορές στα παιδιά, που συχνά παίζουν με κάποιους «αόρατους φίλους» τους καθώς και σε κάποιους ανθρώπους που ζουν κοντά στη φύση και είναι πιο αγνοί. Σ΄όλα τα χωριά υπάρχουν κάποιοι γέροι που μιλούν με νεράιδες ή μπορούν να δουν τους νάνους και αφηγούνται τέτοιου είδους ιστορίες. Άλλοι κάτοικοι αυτών των κόσμων είναι οι λεγόμενοι Δέβα , ανώτερα όντα που μπορούν να ανέβουν και στον Ουράνιο κόσμο.Είναι οι Άγγελοι του Χριστιανισμού,ή οι κατώτεροι Θεοί των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων. Είναι Κύριοι των 4ων στοιχείων, ευθύνονται για τις γεωλογικές και κλιματολογικές αλλαγές του πλανήτη μας, είναι Δικαστές των καρμικών πράξεων όλων των βασιλείων, διατηρούν και ισοσταθμίζουν την ισορροπία της φύσης που πολλές φορές ο άνθρωπος ή άλλα όντα διαταράσσουν. Αυτοί θεωρούνται μεσολαβητές ανάμεσα στο Θεό και στους ανθρώπους.Στη Χριστιανική Θρησκεία υπάρχουν 9 χοροί Αγγέλων: οι Σεραφείμ, οι Χερουβείμ,οι Θρόνοι,οι Κυριαρχίες,οι Αρετές, οι Δυνάμεις,οι Κυριότητες,οι Αρχάγγελοι και οι Άγγελοι. Στον Ινδουισμό οι Αγκριράσας είναι οι αγγελιοφόροι μεταξύ του Ουρανού και της Γης, ενώ στον ισλαμικό κόσμο στέκουν 8 άγγελοι γύρω από το θρόνο του Αλλάχ αντιπροσωπεύοντας τα 4 σημεία του ορίζοντα και τα ενδιάμεσα αυτών. Ο Τζορντάνο Μπρούνο μιλάει για 7 είδη δαιμόνων που ο μάγος θα πρέπει να γνωρίζει για να μπορεί να ενεργήσει πάνω τους και μαζί τους.Αυτά είναι τα πύρινα πνεύματα, τα αιθερικά, τα αέρινα, τα υδάτινα, τα γίηνα, τα χθόνια ή υπόγεια και τα φυγόφωτα (απεχθάνονται το φως). Επίσης λέει ότι οι ανώτεροι δαίμονες είναι αυτάρκεις και τους αρέσουν οι μυρωδιές, οι ύμνοι και τα τραγούδια, ενώ υπάρχουν δαίμονες που ευθύνονται για κάποιες αρρώστιες και άλλοι που διοικούν κάποιες ιστορικές εποχές και επαγρυπνούν για ορισμένες μορφές κουλτούρας ή πολιτισμού διαφυλάγοντας την ύπαρξη και ανάπτυξη κρατών και αυτοκρατοριών. Μας λέει επίσης τον τρόπο να επικοινωνήσουμε μαζί τους μέσα από ορισμένα σύμβολα εικόνες, σχήματα, χειρονομίες χρώματα αλλά κυρίως μέσω της ενδυνάμωσης της φαντασίας με την οποία μπορεί κάποιος να ενεργήσει ισχυρά και πάνω και μέσα στο Σύμπαν. Στην αρχαία Αίγυπτο για παράδειγμα τα γράμματα ήταν ιερογλυφικά, είχαν κάποιες εικόνες (και ήχους προφοράς) και κάθε πράγμα είχε ένα μυστικό όνομα (πέρα από το συμβατικό) βγαλμένο από την εσωτερική του φύση. Μ΄αυτή τη γραφή και εκείνους τους ήχους αντιλαμβάνονταν τις ομιλίες των θεών και χειρίζονταν την μεγάλη επιστήμη της Μαγείας. Οι Μάγοι και οι Ιερείς κάποτε γνώριζαν τρόπους για να κατασκευάζουν με την στοιχειώδη ουσία (την πρώτη ύλη αυτών των ανώτερων κόσμων) τεχνητά στοιχειακά –φύλακες ή άγγελους προστάτες. Έτσι τα αρχαία αγάλματα των Θεών και οι ιεροί χώροι ήταν φορτισμένοι, προστατευμένοι με τέτοιους Στοιχειακούς Φύλακες, προγραμματισμένους να επιτίθενται σ΄ όποιον βεβήλωνε τα ιερά. Αυτή είναι η εξήγηση για τις λεγόμενες «κατάρες» των τάφων των αρχαίων Φαραώ. Σ΄ όλες τις Θρησκείες υπήρχε μία ιεραρχία θεοτήτων ξεκινώντας από τον Ένα, Πρωταρχικό Θεό, τον οποίο αντιλαμβανόμαστε από τις εκδηλώσεις του, καθώς αυτός αναλύεται σε μικρότερες θεότητες, όπως το λευκό φως αναλύεται στα 7 χρώματα της Ίριδας, το καθένα από τα οποία έχει αμέτρητες αποχρώσεις. Έτσι υπάρχουν μεγάλοι και ισχυροί Θεοί, όπως ο Δίας (Ελλάδα), ο Οντίν (Κέλτες), ο Άμμωνας (Αίγυπτος) αλλά και μικρότεροι θεοί που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή, όπως ο θεός του ρυζιού στην Κίνα ή του καλαμποκιού στους Ινδιάνους. Όλοι οι παραδοσιακοί λαοί καθώς που ήταν στενά συνδεδεμένοι με τη φύση αντιλαμβάνονταν ότι όλα εμψυχώνονται από το ίδιο Πνεύμα, την ίδια Δύναμη .Πίστευαν ότι όλα έχουν ψυχή και επομένως θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται με σεβασμό. Οι Κέλτες για παράδειγμα έκαναν ένα τελετουργικό πριν το κόψιμο ενός δέντρου ενώ οι Ινδιάνοι έκαναν κάποιες προσφορές στο πνεύμα του ζώου που σκότωναν για να φάνε. Επίσης πίστευαν ότι η αρμονία και η τάξη του κόσμου μπορούσε να υπάρχει μόνο όσο οι διαφορετικοί κόσμοι και τα όντα που κατοικούσαν σ΄ αυτούς θα επικοινωνούσαν μεταξύ τους και θα ήταν σε συμφωνία. Οι Θεοί είναι μέρος της φύσης και αν και όντα ανώτερα ήταν τόσο φυσικά όσο ένα πουλί, ένα δέντρο ή ένας άνθρωπος. Και ίσως γεννιούνται και ίσως πεθαίνουν . Οι τελετές που είχαν καθιερώσει, αφιερώνονταν σε διάφορες θεότητες και ήταν σύμφωνα μ΄αυτούς τους ρυθμούς της φύσης (για παράδειγμα είχαν κάποιες γιορτές στα ηλιοστάσια και στις ισημερίες) Σκοπός ήταν να κρατιέται αυτή η γέφυρα με τον Ουρανό, αυτή η επαφή με τις αόρατες δυνάμεις και το Μυστήριο. Ο προσωπικός μας αόρατος κόσμος: Κάθε άνθρωπος επίσης διαμορφώνει τον δικό του αόρατο κόσμο, ανάλογα με τις επιθυμίες, τις σκέψεις και αυτά που οραματίζεται. Η ύλη των αόρατων κόσμων είναι μία ουσία που πλάθεται δημιουργώντας μορφές που διαρκούν ένα χρονικό διάστημα και έπειτα διαλύονται. Οι κοινοί άνθρωποι έχουμε μικρή ένταση στις ψυχολογικές και νοητικές μας δράσεις δημιουργώντας έτσι ασυνείδητα κάποια στοιχειακά πνεύματα που διαρκούν πολύ λίγο. Αυτά λέγονται σκεπτομορφές και περιφέρονται μέσα στην αύρα του δημιουργού τους και τον ακολουθούν, επηρεάζοντας τις επιλογές , τις σχέσεις και τη δημιουργία της εικόνας του κόσμου του. Κατά συνέπεια το αόρατο δεν υπάρχει. Υπάρχει αυτό που θέλουμε και αυτό που μπορούμε να δούμε. Αν πριν ένα αιώνα μιλούσαμε σ΄ έναν επιστήμονα για την τηλεόραση ή το κινητό τηλέφωνο προφανώς θα έβαζε τα γέλια. Με την ίδια λογική σε κάποια χρόνια μπορεί να υπάρχουν μηχανήματα με τα οποία θα μπορούμε να δούμε μέσα σ΄αυτούς τους άλλους κόσμους που ίσως τελικά να μην είναι πολύ μακριά από εμάς, ούτε τόσο «αόρατοι» …

Θεμελιώδεις έννοιες Νευροεπιστημών. Λειτουργία εγκεφάλου

Θεμελιώδεις έννοιες Νευροεπιστημών. Λειτουργία εγκεφάλου

Αυτή τη στιγμή ο εγκέφαλος και το νευρικό σας σύστημα είναι απασχολημένα με την κατανόηση αυτής της πρότασης. Μόλις διαβάσατε ένα παράδειγμα σχετικά με το βασικό ρόλο του εγκεφάλου σε κάθε λειτουργία που λαμβάνει χώρα όταν είμαστε ξύπνιοι, αλλά και όταν κοιμόμαστε. Αν βλέπετε, τα νευρικά κύτταρα των ματιών σας αισθάνονται τα όρια των γραμμάτων και μεταφέρουν την πληροφορία από τα μάτια στον εγκέφαλο (για τους τυφλούς που διαβάζουν με τη μέθοδο Μπράιγ τα νευρικά κύτταρα των δαχτύλων στέλνουν παρόμοιες πληροφορίες από το δέρμα στον εγκέφαλο μέσω του νωτιαίου μυελού). Περίπου το ένα τέταρτο του εγκεφάλου εμπλέκεται στη διεργασία της όρασης, περισσότερο από ότι σε οποιαδήποτε άλλη αίσθηση. Γι’ αυτό και η ακριβής διεργασία της ανάγνωσης, όπως και πολλές άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες, αποτελεί πεδίο εκτεταμένης έρευνας από τους νευροεπιστήμονες.

Σε βασικό επίπεδο, το διάβασμα, όπως συμβαίνει και με άλλες λειτουργίες του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος, συμπεριλαμβάνει μια σειρά ηλεκτρικών ώσεων που μεταδίδονται μέσω ενός κυκλώματος νευρικών κυττάρων που ονομάζονται νευρώνες.

Ο βασικός στόχος των Νευροεπιστημών είναι να κατανοήσουν πώς οι διάφορες ομάδες νευρώνων αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για την εκδήλωση της συμπεριφοράς. Οι νευροεπιστήμονες μελετούν τη δράση μορίων, γονιδίων και κυττάρων και διερευνούν τις περίπλοκες διεργασίες που εμπλέκονται στις διάφορες σωματικές λειτουργίες, στη λήψη αποφάσεων, στο συναίσθημα, στη μάθηση και σε πολλά άλλα. Επίσης, προσπαθούν να κατανοήσουν τις ασθένειες και τις διαταραχές που εμφανίζονται όταν οι παραπάνω διεργασίες είναι ελλιπείς ή λανθασμένες.

Ο βασικός δομικός λίθος του νευρικού συστήματος είναι το μεμονωμένο νευρικό κύτταρο ή αλλιώς νευρώνας. Οι νευρώνες επικοινωνούν μεταξύ τους με συνδέσεις, οι οποίες ονομάζονται συνάψεις και στέλνουν ή λαμβάνουν μικρά «πακέτα» χημικών ή ηλεκτρικών σημάτων.

Η γνώση για το ανθρώπινο νευρικό σύστημα βασίζεται εν μέρει στις συνεχείς ανακαλύψεις που γίνονται από τη μελέτη ζώων (π.χ. σκουλήκια, μύγες, ψάρια, βατράχια, ποντίκια και πρωτεύοντα) και υποβοηθούνται από προσομοιώσεις σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

.

Το Νευρικό Σύστημα ελέγχει και αντιδρά στις σωματικές λειτουργίες και διαμορφώνει τη συμπεριφορά.

Ο εγκέφαλος είναι το πιο πολύπλοκο όργανο του σώματος.

Α. Υπάρχουν δισεκατομμύρια νευρώνες στον ανθρώπινο εγκέφαλο και όλοι βρίσκονται σε λειτουργία.

Β. Κάθε νευρώνας επικοινωνεί με άλλους νευρώνες, έτσι ώστε να δημιουργήσει κυκλώματα και να μεταδίδει πληροφορίες.

Γ. Η φυσιολογική λειτουργία του νευρικού συστήματος προϋποθέτει τη συντονισμένη δραστηριότητα νευρώνων σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου.

∆. Το νευρικό σύστημα επηρεάζει και επηρεάζεται από όλα τα άλλα συστήματα του σώματος (π.χ. καρδιαγγειακό, ενδοκρινικό, γαστρεντερικό και ανοσοποιητικό σύστημα).

Ε. Αυτό το περίπλοκο σύστημα μπορεί να εμφανίσει πολλαπλές δυσλειτουργίες με αποτέλεσμα την εμφάνιση διαταραχών που έχουν σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.

Οι νευρώνες επικοινωνούν μέσω ηλεκτρικών και χημικών σημάτων.

Α. Τα αισθητικά ερεθίσματα μετατρέπονται σε ηλεκτρικά σήματα.

Β. Τα δυναμικά ενεργείας είναι ηλεκτρικά σήματα που μεταδίδονται κατά μήκος των νευρώνων.

Γ. Οι συνάψεις είναι χημικές ή ηλεκτρικές συνδέσεις που επιτρέπουν στα ηλεκτρικά σήματα να μεταδίδονται από τους νευρώνες σε άλλα κύτταρα.

∆. Τα ηλεκτρικά σήματα στους μυς προκαλούν σύσπαση και κίνηση.

Ε. Μεταβολές στη δραστηριότητα μιας σύναψης μπορεί να αυξήσει ή να μειώσει τη λειτουργικότητά της.

Ζ. Η επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων ενισχύεται ή αποδυναμώνεται από ορισμένες δραστηριότητες του ατόμου, όπως είναι η σωματική άσκηση, το στρες και η χρήση φαρμακευτικών ουσιών.

ΣΤ. Όλες οι αντιλήψεις, οι σκέψεις και οι συμπεριφορές είναι αποτέλεσμα συνδυασμού σημάτων μεταξύ των νευρώνων.

Η δομή και η λειτουργία του νευρικού συστήματος καθορίζονται από τα γονίδια και την επίδραση του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια της ζωής μας.

Τα γενετικά προκαθορισμένα κυκλώματα αποτελούν τα θεμέλια του εγκεφάλου.

Α. Τα νευρικά κυκλώματα δημιουργούνται από γενετικά προκαθορισμένα σχέδια κατά την εμβρυϊκή ανάπτυξη και μεταβάλλονται μέσω αλληλεπιδράσεων με το εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον.


Β. Τα αισθητικά κυκλώματα (όραση, αφή, ακοή, οσμή και γεύση) στέλνουν πληροφορίες στο νευρικό σύστημα, ενώ τα κινητικά κυκλώματα στέλνουν πληροφορίες στους μυς και τους αδένες.

Γ. Τα αντανακλαστικά αποτελούν τα απλούστερα συστήματα, κατά τα οποία ένα αισθητικό ερέθισμα προκαλεί μία άμεση κινητική αντίδραση.

Δ. Περίπλοκες αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα όταν ο εγκέφαλος συνδέει πληροφορίες από πολλά εγκεφαλικά κυκλώματα, έτσι ώστε να παράγει μια αντίδραση.

Ε. Απλές και περίπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των νευρώνων λαμβάνουν χώρα σε χρονικά διαστήματα εύρους από χιλιοστά του δευτερολέπτου έως μήνες.

ΣΤ. Ο εγκέφαλος είναι έτσι δομημένος, ώστε να αναγνωρίζει αισθητικά ερεθίσματα, να προκαλεί συμπεριφορές, καθώς και να αποθηκεύει και να ανακαλεί μνήμες που διαρκούν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής

Οι εμπειρίες της ζωής μεταβάλουν το νευρικό σύστημα.

Α. ∆ιαφορές στα γονίδια και στο περιβάλλον καθιστούν τον εγκέφαλο του κάθε ζώου μοναδικό.

Β. Οι περισσότεροι νευρώνες δημιουργούνται νωρίς κατά την ανάπτυξη του εμβρύου και επιβιώνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.

Γ. Ορισμένοι τραυματισμοί προκαλούν μόνιμες βλάβες σε νευρικά κύτταρα, αλλά δεν είναι σπάνιο ο εγκέφαλος να ανακάμπτει από τη βλάβη που προκαλούν το στρες και ορισμένες ασθένειες.

∆. Η συνεχής σωματική και πνευματική άσκηση διατηρεί τον εγκέφαλο σε εγρήγορση και συμβάλλει στη διατήρηση της δομής και της λειτουργίας του – «χρησιμοποίησε τον εγκέφαλό σου για να μην τον χάσεις» (use it or lose it).

Ε. Τα περιφερικά νεύρα έχουν μεγαλύτερη ικανότητα να αναγεννιούνται μετά από βλάβη, σε σχέση με τους νευρώνες του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού.

ΣΤ. Ο θάνατος νευρικών κυττάρων είναι μια φυσική διαδικασία που αποτελεί μέρος της ανάπτυξης και της γήρανσης.

Ζ. Μερικοί νευρώνες συνεχίζουν να αναγεννιούνται κατά τη διάρκεια της ζωής και η δημιουργία τους εξαρτάται από τις ορμόνες και τις εμπειρίες.

Ο εγκέφαλος είναι το θεμέλιο του νου

Η ευφυΐα απορρέει όταν ο εγκέφαλος σκέφτεται, σχεδιάζει και επιλύει προβλήματα.

Α. Ο εγκέφαλος κατανοεί τον κόσμο χρησιμοποιώντας όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες, όπως είναι οι αισθήσεις, τα συναισθήματα, τα ένστικτα και οι αποθηκευμένες στη μνήμη εμπειρίες.

Β. Τα συναισθήματα βασίζονται στην «κρίση» του εγκεφάλου και εκφράζονται ως βασικά αισθήματα, όπως η αγάπη και ο θυμός, αλλά και ως περίπλοκα αισθήματα, όπως η συμπόνια και το μίσος.

Γ. Ο εγκέφαλος μαθαίνει από τις εμπειρίες μας και προβλέπει τις βέλτιστες πράξεις, που αποτελούν την απάντηση σε παρούσες και μελλοντικές προκλήσεις.

∆. Η συνείδηση εξαρτάται από τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου.

Χάρη στον εγκέφαλο η γνώση μεταδίδεται μέσω της γλώσσας.

Α. Η ικανότητα της γλώσσας αποκτάται νωρίς κατά την ανάπτυξη και διευκολύνει την ανταλλαγή

πληροφοριών και τη δημιουργική σκέψη.

Β. Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων μπορεί να επιλύσει, αλλά και να δημιουργήσει πολλά από τα πιο πιεστικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.

Η έρευνα οδηγεί σε ανακαλύψεις απαραίτητες για την ανάπτυξη νέων θεραπειών για τις διαταραχές του νευρικού συστήματος.

Η φύση, μέσω του ανθρώπινου εγκεφάλου, μας προικίζει με φυσική περιέργεια για την κατανόηση της λειτουργίας του κόσμου.

Α. Το νευρικό σύστημα μπορεί να μελετηθεί σε πολλά επίπεδα, από πολύπλοκες συμπεριφορές, όπως ο λόγος και η μάθηση, μέχρι αλληλεπιδράσεις μεταξύ μεμονωμένων μορίων.

Β. Εν τέλει, η έρευνα μπορεί να μας διαφωτίσει για θέματα όπως ο νους, η εξυπνάδα, η φαντασία και η συνείδηση.

Γ. Η περιέργεια μας οδηγεί σε απροσδόκητες και καταπληκτικές ανακαλύψεις που ωφελούν την ανθρωπότητα.

Καίριες ανακαλύψεις προάγουν την υγεία και τη θεραπεία ασθενειών.

Α. Τα πειράματα σε ζώα παίζουν καίριο ρόλο στην κατανόηση του ανθρώπινου εγκεφάλου και συμβάλουν στην επιλογή υγιεινών τρόπων ζωής, στην αντιμετώπιση ασθενειών και στην εύρεση θεραπειών για διάφορες ασθένειες.

Β. Η έρευνα σε ανθρώπους είναι το τελικό απαραίτητο στάδιο πριν την έγκριση νέων θεραπειών για την πρόληψη ή τη θεραπεία ασθενειών.

Γ. Η έρευνα στις Νευροεπιστήμες έχει θέσει τις βάσεις για τη θεραπεία μεγάλου αριθμού νευρολογικών και ψυχικών διαταραχών.

Πηγή: Μετάφραση του βιβλίου Neurosciences Core Concepts, της Εταιρείας Νευροεπιστημών της Αμερικής (SfN) (http://www.sfn.org/index.cfm?pagename=core_concepts). Η μετάφραση έγινε από την κ Χριστίνα Δάλλα, Λέκτορα, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών. http://www.hsfn.gr/2011/images/stories/gia_to_koino_items/books/themeliodeis_ennoies_neuroepistimon_dalla_09.pdf

Πολλαπλές Ευφυΐες

Πολλαπλές Ευφυΐες

Παρ' όλο που τα σχολεία "ανταμείβουν" τις γλωσσικές και αναλυτικές δεξιότητες των μαθητών, τα ταλέντα και οι ικανότητες των.ατόμων αναμφίβολα ποικίλουν. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε τον Howard Gardner στη διατύπωση της Θεωρίας των Πολλαπλών Ευφυϊών. Με τη δημοσίευση του βιβλίου του Τα Πλαίσια του Νου (Frames of Mind) ο  Gardnet(1983) παρουσίασε την Θεωρία των Πολλαπλών Ευφυϊών, θέτοντας έτσι υπό αμφισβήτηση την έννοια τηςνοημοσύνης, ως μιας σταθερής παραμέτρου που μπορεί να μετρηθεί με κάποιο τεστ. Σε αντίθεση με τη θεωρία του Piaget, στην οποία όλες οι συμβολικές λειτουργίες (μαθηματικά, γλώσσα, εικονικές αναπαραστάσεις, χειρονομίες κτλ.) θεωρήθηκαν ότι προέρχονται από μια γενική "σημειωτική λειτουργία", ο Gardner εντόπισε δεδομένα που έδειχναν ότι στις διάφορες συμβολικές λειτουργίες εμπλέκονταν διαφορετικές ψυχολογικές διαδικασίες. Μάλιστα, υπήρξαν δεδομένα που μαρτυρούσαν ότι σε άτομα που είχαν υποστεί κάποιο είδος εγκεφαλικής βλάβης, μερικές συμβολικές λειτουργίες εξακολουθούσαν να παραμένουν κανονικές. Αυτό οδήγησε στην υπόθεση ότι οι διάφορες συμβολικές λειτουργίες έχουν ως πηγή διαφορετικά κέντρα στον εγκέφαλο (Gardner,1989).

Αξίζει να αναφερθεί ότι σε μια μελέτη με είκοσι παιδιά της προσχολικής ηλικίας, τα δεκαπέντε έδειξαν μια ανάπτυξη τουλάχιστον σε μια νοημοσύνη, και δώδεκα παιδιά έδειξαν μια αδυναμία σε μια ή περισσότερες νοημοσύνες. Μόνον ένα παιδί βρέθηκε ότι δεν είχε ιδιαίτερες αδυναμίες ή ιδιαίτερα αναπτυγμένες τις διάφορες ευφυίες. (Για την αξιολόγηση των ευφυϊών, τα παιδιά μετρήθηκαν σε διαφορετικές δραστηριότητες, όπως αφήγηση ιστορίας, σχέδιο, τραγούδι, μουσική ακρόαση, δημιουργική κίνηση, αριθμητική μέτρηση κ.λπ. Για να θεωρηθεί ένα παιδί ότι έχει μια ευφυΐα έπρεπε το αποτέλεσμα του τεστ μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας να βρίσκεται δύο τυπικές αποκλίσεις πάνω από τη μέση τιμή. Και για να θεωρηθεί ένα παιδί ότι έχει μια αδυναμία όσον αφορά μιαν ευφυΐα έπρεπε το αποτέλεσμα του τεστ μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας να βρίσκεται δύο τυπικές αποκλίσεις κάτω της μέσης τιμής.) Η σύγκριση ανάμεσα στα αποτελέσματα αυτά και τα αποτελέσματα από το κλασικό τεστ νοημοσύνης Stanford-Binet έδειξε ότι υπάρχει συσχέτιση μόνο στην περίπτωση της δραστηριότητας με τους αριθμούς (Gardner, 1989).

Ο πλουραλισμός της ευφυίας αναπόφευκτα οδηγεί στην αναθεώρηση, αφενός του λεγόμενουδείκτη νοημοσύνης (IQ), αφετέρου της ιδέας ότι η ευφυια αποτελεί απλά έκφανση ενός βιολογικού δυναμικού το οποίο υπάρχει μέσα στο κεφάλι του ατόμου. Δέκα χρόνια αργότερg.ο Gardner (1993) δημοσίευσε το βιβλίο Πολλαπλές Ευφυtες: Η Θεωρία στην Πράξη (Multίple Intellίgences: The Theoτy ίn Practίce), δίνοντας έτσι την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς να προσεγγίσουν το θέμα της διδασκαλίας και της μάθησης από μια διαφορετική σκοπιά, αλλά δίνοντας και περισσότερες δυνατότητες στους μαθητές για επιτυχία.

Ο Gardner θέτει ένα ερώτημα: Πώς θα έκρινε την ανθρώπινη ευφυία ένας Αρειανός που θα επισκέπτονταν τη Γη; Θα ζητούσε να μελετήσει τους δείκτες ευφυίας των ατόμων ή θα ενδιαφερόταν να διαπιστώσει ποια άτομα έχουν κάνει σημαντικά επιτεύγματα στους διάφορους τομείς των ανθρώπινων δραστηριοτήτων; Παρόλο που δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς θα σκεφτόταν ο "υποθετικός Αρειανός" φίλος που ίσως να περιμένει ο Gardner, δύο πράγματα, είναι σίγουρα: Πρώτον, οι άνθρωποι οι οποίοι θεωρούνται επιτυχημένοι στους διάφορους τομείς δαστρηριοτήτων είναι ευφυείς και δεύτερον, η ευφυΐα αυτή δεν έχει προσδιοριστεί ή μετρηθεί με τα κλασικά τεστ νοημοσύνης (π.χ., το γνωστό τεστ Stanford-Binet). Ένα σπουδαιότερο, ωστόσο, ερώτημα, από ηθική περισσότερο σκοπιά, είναι το γιατί, όπως λέει ο Gardner, άτομα με δείκτη νοημοσύνης μεγαλύτερο του 160 καταλήγουν να εργάζονται για άτομα με δείκτη 100;

Τα τεστ νοημοσύνης μπορούν να προβλέψουν αν και όχι πάντα με σιγουριά την επιτυχία ενός μαθητή στο σχολείο. Μάλιστα πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα τεστ νοημοσύνης δε μετρούν παρά την ικανότητα των ατόμων να ανταπεξέρχονται στα τεστ αυτά (Smith, 1998)! Αυτό είναι λογικό μια και αυτό που μετριέται στα τεστ νοημοσύνης είναι η ικανότητα του ατόμου να αντιμετωπίζει κυρίως διάφορα γλωσσικά και λογικο-μαθηματικά έργα. Η ευφυΐα  όπως υποστηρίζει ο Gardner σε μια πρόσφατη συνέντευξή του (Checkley, 1997), αναφέρεται, όχι στο τι μετρούν τα διάφορα test ευφυίας, αλλά στην ικανότητα να λύνει προβλήματα ή να κάνει κάτι το οποίο εκτιμάται μέσα σε-.μια ή περισσότερες κουλτούρες. Φυσικά, δεν σημαίνει ότι οποιαδήποτε ικανότητα επίλυσης προβλημάτων η οποία εκτιμάται από μια κουλτούρα είναι οπωσδήποτε ευφυία. Ο Gardner, προκειμένου να διατυπώσει τη θεωρία του, χρησιμοποίησε ιδέες από τη νευροβιολογία, την ψυχολογία, την ανθρωπολογία, την ιστορία και τη φιλοσοφία. Επιπρόσθετα μελέτησε περιπτώσεις ατόμων..με εκπληκτικά προσόντα, παιδιών-θαυμάτων, κανονικών παιδιών και ενηλίκων, και ασθενών με εγκεφαλική καταστροφή. Με τον τρόπο αυτό, ο Gardner διαπίστωσε ότι πρέπει να ικανοποιούνται ορισ ένα κριτήρια για να μπορέσει να περάσει το τεστ της "υποψηφιότητας" μια ευφυία. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να ικανοποιούνται ορισμένα κριτήρια για να μπορέσει να θεωρηθεί μια κλίση ή μια ικανότητα ενός ατόμου ως ευφυία. Τα κριτήρια αυτά είναι:

• Δυναμική απομόνωση λόγω εγκεφαλικής βλάβης: Διαπιστώθηκε ότι σε άτομα τα οποία υπέστησαν βλάβη του εγκεφάλου τους, ορισμένες περιοχές έμειναν ανεπηρέαστες. Έτσι, ενώ για παράδειγμα μερικά άτομα δεν μπορούσαν να διαβάσουν και να γράψουν, μπορούσαν παρόλα αυτά να επιλύουν μαθηματικά, προβλήματα, να συνεργαστούν με άλλα άτομα κ.λπ.

• Η ύπαρξη ατόμων με εξαιρετικές ικανότητες: Ορισμένα άτομα μπορούν να έχουν μια ευφυία υπερβολικά ανεπτυγμένη, ενώ οι υπόλοιπες ευφυ'tες να μην είναι καθόλου ανεπτυγμένες. Το αυτιστικό παιδί που μπορεί να κάνει πράξεις με αριθμούς σε ελάχιστο χρόνο, αλλά που δεν μπορεί να μιλήσει, να γράψει ή να συνεργαστεί με άλλα άτομα, ή ο λαμπρός αστροφυσικός που ενώ διατυπώνει θεωρίες για την εξέλιξη του αστρικού κόσμου, δεν τα πάει και τόσο καλά στη συνεργασία του με άλλα άτομα, αποτελούν παραδείγματα ατόμων με εξαιρετικές ικανότητες.

• Ύπαρξη ξεχωριστής αναπτυξιακής ιστορίας και ένα σύνολο από χαρακτηριστικές δραστηριότητες προϊόντα: Κάθε είδος ευφυίας αναπτύσσεται μέσα σε ένα ορισμένο πολιτισμικό πλαίσιο, και επομένως υπάρχει η "ξεχωριστή τροχιά" τους μέσα στη ζωή των ατόμων. Η γλωσσική ευφυία αναπτύσσεται πλήρως στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου, ενώ η λογικο-μαθηματική κατά τα πρώτα χρόνια της εφηβικής ηλικίας. Κάθε ευφυία χαρακτηρίζεται από ξεχωριστά "πολιτισμικά προίόντα". Η λογοτεχνία και οι μύθοι, για παράδειγμα είναι δείγματα της γλωσσικής ευφυίας ενώ μια επιστημονική θεωρία ή ανακάλυψη αποτελούν προίόντα της λογικομαθηματικής ευφυία.

• Ύπαρξη εξελικτικής ιστορίας: Κάθε ευφυία έχει τη δική της εξέλιξη στο ανθρώπινο είδος αλλά και σε άλλα είδη. Μια ευφυία φαίνεται να είναι "πιο προφανής" αν μπορεί να διαπιστωθούν ικανότητες που σχετίζονται με αυτήν την ευφυία σε άλλα είδη.

• Υποστήριξη από πειραματικά ψυχολογικά έργα: Μια ευφυία θα πρέπει να υποστηρίζεται από εμπειρικά δεδομένα τα οποία προέρχονται από διάφορα ψυχολογικά tests.

• Υποστήριξη από ψυχομετρικά ευρήματα: 'Οταν υπάρχουν τέτοια ευρήματα αυξάνεται η "πιστευτότητα" μιας ευφυίας.

• Ύπαρξη συνόλου βασικών χαρακτηριστικών λειτουργιών: Κάθε ευφυία χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο νοητικώνλειτουργιών. Άλλες οι χαρακτηριστικές λειτουργίες της ευφυίας που συνδέεται με την ικανότητα να χειρίζεται κάποιες λέξεις με οποιονδήποτε τρόπο και άλλες οι λειτουργίες που χαρακτηρίζουν την ευφυία που συνδέεται με την ικανότητα να προσανατολίζεται κάποιος στο χώρο ή να εκτελεί νοερούς μετασχηματισμούς.

• Δυνατότητα aποκωδικοποίησης σε ένα συμβολικό σύστημα: Με δεδομένο ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός στηρίζεται στη χρήση συμβόλων, κάθε ευφυία θα πρέπει να δίνει τη δυνατότητα της αποκωδικοποίησής της σε ένα σύστημα συμβόλων. Τέτοια σύμβολα μπορεί να είναι: Οι λέξεις, οι αριθμοί, οι γλώσσες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα ιδεογράμματα, οι μουσικές νότες, οι χειρονομίες και οι εκφράσεις προσώπου.

Με βάση τα παραπάνω κριτήρια δεν μπορούμε να ονομάσουμε "ευφυΐα" οποιαδήποτε κλίση ή ικανότητα. Το χιούμορ, για παράδειγμα, δεν μπορεί να θεωρηθεί "υποψήφια νοημοσύνη" επειδή δεν ικανοποιεί το κριτήριο περί "χαρακτηριστικού συνόλου λειτουργιών". Και αυτό γιατί φαίνεται ότι κάθε ευφυία χαρακτηρίζεται από το δικό της τύπο χιούμορ (π.χ., μπορούμε να έχουμε "γλωσσικό" ή "κιναισθητικό" χιούμορ).

Σύμφωνα με τον Gardner (1983, 1993), τα άτομα έχουν επτά ξεχωριστές ευφυΐες που μπορούν να καλλιεργηθούν μέσω των διαφόρων εμπειριών που θα αποκτήσουν. Οι μαθητές, όταν πραγματικά τους δοθεί η ευκαιρία μπορούν να καλλιεργήσουν τις διάφορες ευφυΐες  Αυτό δεν συμβαίνει σ' όλα τα άτομα στον ίδιο βαθμό. Βέβαια τα σχολεία, μέσα απ το αναλυτικό πρόγραμμα, βοηθούν την ανάπτυξη κυρίως της γλωσσικής και της λογικο-μαθηματικής ευφυίας. Ωστόσο, ο Gardner . διακρίνει επτά μορφές ευφυίας, ενώ πρόσφατα αναγνώρισε και μια όγδοη (Cambell, Cambell & Dickinson, 1996• Checkley 1997).

Συγκριτική παράθεση των οκτώ ευφυιών

Ο Gardner (1993) υποστηρίζει ότι ο αριθμός επτά, ή τώρα οκτώ, δεν είναι ένας αυθαίρετος αριθμός και πολύ πιθανόν να ανακαλυφθούν και άλλα είδη νοημοσύνης. Κάθε άτομο έχει ανεπυγμένες φυσικά σε διαφορετικό βαθμό διάφορες ευφυtες. Συνήθως οι ενήλικοι μπορεί να έχουν πολύ ανεπτυγμένες μια ή δύο ευφυtες. Ωστόσο, μπορεί να μην έχουν ιδιαίτερα αναπτυγμένη καμία από αυτές. Κάθε παιδί ηλικίας τεσσάρων έως πέντε ετών έχει ορισμένες κλίσεις και θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε ευφυtες. Ο Gardner κάνει μια κριτική της άποψης ότι έχουμε συνδέσει τη γλωσσική και μαθητική ικανότητα με την ευφυ'ία ενώ τη μουσική και τις άλλες τέχνες με το ταλέντο. Ή θα πρέπει να ονομάσουμε όλες τις ικανότητες ή δεξιότητες των ατόμων ευφυΐες ή όλες ταλέντα.

Πρέπει, βέβαια, να αναφερθεί ότι, πριν από τον Gardner, ο Guilford (1959,1967)είχε υποστηρίξει την ιδέα περί της πολλαπλότητας της ανθρώπινης νοημοσύνης. Ο Guilford, στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι η δημιουργική σκέψη δεν μπορεί να μετρηθεί μέσω των κλασικών τεστ νοημοσύνης, πρότεινε ένα μοντέλο, στο οποίο η νοημοσύνη χαρακτηρίζεται από από τρεις διαστάσεις: τα περιεχόμενο, τις λειτουργίες και τα προϊόντα  Με δεδομένο ότι το περιεχόμενο μπορεί να είναι σχηματικό, συμβολικό, σημασιολογικό, και συμπεριφορικό, ότι οι λειτουργίες μπορεί να αναφέρονται στην αξιολόγηση, τη συκγλίνουσα σκέψη, την αποκλίνουσα σκέψη, τη μνήμη και τη γενική γνωστική λειτουργία, και ότι τα προϊόντα μπορεί να αναφέρονται σε μονάδες, σε κατηγορίες, σε σχέσεις, σε συστήματα, σε μετασχηματισμούς και σε επιπτώσεις, η νοημοσύνη, σύμφωνα με το μοντέλο του Guilford, πρέπει να περιλαμβάνει 4*5*6=120 διαφορετικές νοητικές ικανότητες.

Για παράδειγμα, όταν δοθούν σε ένα παιδί τα γράμματα α, τ, ρ, γ, δ, ε, ν, σ, υ, ι, και λ, και του ζητηθεί να σχηματίσει μια λέξη, τότε αναφερόμαστε σε μια νοητική ικανότητα, η οποία χαρακτηρίζεται από Μονάδες (όσον αφορά τα προϊόντα ), από Γνωστική Λειτουργία (όσον αφορά τη λειτουργία) και από Σύμβολα (όσον αφορά το περιεχόμενο). Αν δοθεί στο παιδί ένα πρόβλημα κατά το οποίο πρέπει να εντοπίσει τη λέξη που δεν ανήκει σε μια ομάδα λέξεων, όπως δένδρο, άνθρωπος, σκύλος, γάτα, και πόρτα, τότε αναφερόμαστε σε μια νοητική ικανότητα που χαρακτηρίζεται από Κατηγορίες (προ.ίόν), Γνωστική Λειτουργία (λειτουργία) και Σημασία (περιεχόμενο). Αν πάλι ζητηθεί από το παιδί να γράψει όσες πιο πολλές λέξεις μπορεί που αρχίζουν από κάποιο συγκεκριμένο γράμμα, τότε αναφερόμαστε σε νοητική ικανότητα που χαρακτηρίζεται από Μονάδες, Σύμβολα και Αποκλίνουσα Σκέψη. Και στην περίπτωση που ζητάμε από το παιδί να πει ποια φίλη του είναι υψηλότερη, η Μαρία ή η Καίτη, αν γνωρίζει ότι η Μαρία είναι υψηλότερη από τη Σοφία και η Καίτη κοντύτερη από τη Σοφία, αναφερόμαστε στο συνδυασμό Σχέσεις-Σύμβολα-Συγκλίνουσα Σκέψη.

Κλείνοντας τη συζήτηση γύρω από τις πολλαπλές ευφυίες πρέπει να τονιστεί ότι δεν πρέπει να ταυτίζονται με τα μαθησιακά στιλ, τα οποία αποτελούν τρόπους με τους οποίους τα άτομα προσεγγίζουν τα πάντα. Έτσι, για παράδειγμα, αν ένα άτομο έχει αφηρημένο συνακολουθητικό στιλ τα πάντα θα τα προσεγγίζει με αυτό το στιλ (π.χ., διάβασμα, λύση προβλημάτων). Αντίθετα η θεωρία των πολλαπλών ευφυίων στηρίζεται στην ιδέα ότι τα άτομα ανταποκρίνονται διαφορετιά στην ίδια δραστηριότητα (π.χ., διάβασμα, επίλυση προβλημάτων, ανθρώπους, μουσική). Επιπρόσθετα η θεωρία των πολλαπλών ευφυ"ίών φαίνεται να οδηγεί σε μιαν επαναθεώρηση του όρου «μαθησιακό στιλ» μια και υπάρχουν ενδείξεις ότι ένα άτομο που έχει ένα συγκεκριμένο στιλ (π.χ., συνακολουθητικό) δεν προσεγγίζει τα πάντα με αυτό το στιλ (π.χ., τη μουσική, τις σχέσεις του με άλλα άτομα).

Πηγή: ΓΝΩΘΙ ΤΟ CURRICULUM. Χατζηγεωργίου Γιάννης, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Εκδόσεις Ατραπός.