Τον τελευταίο χρόνο προσπαθούμε συχνά να ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας πού τελειώνει η ποινική ευθύνη του ατόμου και πού αρχίζει η πολιτική ευθύνη του πολίτη. Αυτό ακριβώς το ζήτημα πραγματεύεται ένα απίστευτο μυθιστόρημα., που διάβασα την προηγούμενη εβδομάδα και το οποίο είναι δύσκολο να περιγραφεί. Τίτλος του, «Η ενοχή της αθωότητας», συγγραφέας, η Ιωάννα Μπουραζοπούλου.
Η Μπουραζοπούλου δεν είναι άγνωστη, είχε ήδη εντυπωσιάσει με το προηγούμενο έργο της, «Τι είδε η γυναίκα του Λωτ;» (βλέπε σχετική ανάρτηση στο blog). Στο τωρινό βιβλίο της περιγράφει μια φανταστική Ευρώπη, όπου η πολιτική ενοποίηση έχει ολοκληρωθεί και οι πολιτισμικές ανισότητες έχουν δώσει τη θέση τους σε νέου τύπου διακρίσεις : επαγγελματικές. Ο ευρωπαϊκός πληθυσμός διαιρείται, ανάλογα με την εργασιακή απασχόληση, σε εννέα κάστες, που έχουν αγεφύρωτες διαφορές μεταξύ τους. Παρ' όλα αυτά, το κοινό συμφέρον πρυτανεύει και οι κάστες συμβιώνουν ειρηνικά και αρκούντως αποδοτικά. Μέχρι τη στιγμή που η Εθνοσυνέλευση - η «Βουλή» των καστών - προκειμένου να βγει από κάποιο νομικό αδιέξοδο, προκηρύσσει ένα παράξενο δημοψήφισμα : θέτει στην κρίση των πολιτών την εκτέλεση ενός αθώου κρατούμενου. Κατασκευάζεται το όχημα-φυλακή που θα τον μεταφέρει και ορίζονται δύο ανυποψίαστοι πολίτες, ένας καλλιτέχνης και ένας διανοούμενος, συνοδοί-δεσμοφύλακές του, που αναλαμβάνουν να τον οδηγήσουν στον τόπο εκτέλεσης, αφού όμως πρώτα τον περάσουν από επτά πόλεις για να δικαστεί. Κάθε πόλη είναι ένας συντελεστής της δίκης (εισαγγελέας, συνήγορος, μάρτυρας υπεράσπισης, μάρτυρας κατηγορίας κ.λ.π.) και καταθέτει την άποψή της για το αν είναι προτιμότερο να ελευθερωθεί ο αθώος ή να εκτελεστεί. Το ερώτημα μπορεί να φαίνεται απλό, αλλά οι επτά «δικαστές» αναπτύσσουν ένα αριστουργηματικό, όσο και εξωφρενικό, οικοδόμημα επιχειρημάτων, που παραδόξως ευσταθεί, προσπαθώντας να υπολογίσουν πόσο πολιτικά ένοχη είναι η αθωότητά του και πόσο ηθικά σκόπιμη η εκτέλεσή του.
Στον καθρέφτη που στήνει μπροστά μας η Μπουραζοπούλου ο κόσμος εμφανίζεται αντεστραμμένος : υπέρτατο αγαθό είναι ο θάνατος, όχι η ζωή. Οι άνθρωποι ζουν για να δουλεύουν και δεν δουλεύουν για να ζουν. Η καλοσύνη σκοτώνει, η δικαιοσύνη αδικεί, η νομιμότητα παρανομεί και η ηθική διαφθείρει. Επειδή αυτό το αντεστραμμένο είδωλο δεν στερείται τεκμηρίωσης, η μετάβαση από τη λογική στον παραλογισμό γίνεται αθόρυβα, τόσο για τους πρωταγωνιστές όσο και για τον αναγνώστη. Στήνεται έτσι ένα σύνθετο σκηνικό, όπου ο ρεαλισμός συνυπάρχει με τον σουρεαλισμό, η αλήθεια με το ψέμα και το όνειρο με την πραγματικότητα σαν να είναι συμπληρωματικές και όχι αντίθετες έννοιες. Στο κέντρο αυτού του καλοσχεδιασμένου μωσαϊκού, οι δύο πρωταγωνιστές, ο καλλιτέχνης και ο διανοούμενος, θεματοφύλακες της αθωότητας αλλά και θύματά της, μοιάζουν όλο και περισσότερο με χαρακτήρες αρχαίας τραγωδίας, καθώς γέρνουν από το βάρος των κοινωνικών κανόνων, διχασμένοι ανάμεσα στις επιταγές του νόμου και στις αρχές τους.
Ακόμη κι ο πιο διορατικός αναγνώστης είναι αδύνατο να φανταστεί τι τον περιμένει σε αυτό το βιβλίο, όπου οι εκπλήξεις και οι ανατροπές είναι αλλεπάλληλες, αλλά και σε τι περιπέτεια θα μπει το μυαλό του, καθώς θα βλέπει την κοινή λογική να εξαφανίζεται και τις απλούστερες λέξεις να παραπλανούν. Κάθε πόλη είναι μια ολόκληρη πραγματεία για το πόσο επικίνδυνα μπορούν να γίνουν ακόμη και τα υψηλότερα ιδανικά, αν υποστηριχθούν δογματικά και πώς η γνώση μπορεί να τυφλώσει όσο και η άγνοια. Η Μπουραζοπούλου, σε ρεσιτάλ ευρηματικότητας και εκφραστικής ευελιξίας, αποφεύγει όλες τις παγίδες που συνήθως καταστρέφουν τόσο φιλόδοξα έργα, μεγαλοστομίες, φλυαρίες ή μελόδραμα. Συγκρατημένη, μεστή και περιεκτική, δίνει όση ποσότητα ανάλυσης χρειάζεται για να ικανοποιήσει χωρίς να χορτάσει, αποδεικνύοντας ότι διαθέτει άριστη αίσθηση του μέτρου. Επιλέγει σοφά, να στέκεται στη σκιά, αφήνοντας τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους και τους χαρακτήρες να ξεδιπλώσουν με φυσικότητα τη σκέψη τους, χωρίς να εκβιάζει συμπεράσματα ή να δημιουργεί νοηματικά χάσματα, διατηρώντας κάθε στιγμή τον απόλυτο έλεγχο του τεράστιου υλικού της. Ένα κολοσσιαίο διανοητικό εγχείρημα, ένα ευφάνταστο όσο και βαθυστόχαστο έργο, που συνδυάζει λεπτό χιούμορ, συναρπαστική πλοκή, ποιητική αφήγηση και πολιτική φιλοσοφία, που δύσκολα θα συναντήσουμε ανάλογό του στη σύγχρονη λογοτεχνία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου